Lúc thì nhẹ nhàng, như trong bài thơ Điềm lạ:

Đức tin thơm như ngọc
Thơ bay rồi thơ bay
Mau gò âm giai lại
Xớt bớt nghĩa đang say

Lúc thì thống thiết, như trong bài thơ Ave Maria:

Maria! Linh hồn tôi ớn lạnh
Run như run thần tử thấy long nhan
Run như run hơi thở chạm tơ vàng

Năm 1941, soạn bộ sách Nhà văn Việt Nam (NXB Thăng Long tái bản, Sài Gòn, 1960, quyển III, trang 768), nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan nhận xét: "Sự tín ngưỡng đã giúp cho Hàn Mạc Tử rất nhiều. Có lẽ ông là người Việt Nam đầu tiên ca ngợi thánh nữ đồng trinh Marie và chúa Jésus bằng thơ trước nhất."

Tháng 12/1953, nguyệt san Vinh Sơn ở Huế đăng báo cáo của Võ Long Tê mang nhan đề Hàn Mạc Tử, thi sĩ của đạo quân thánh giá ^[1].

Trong giáo trình Đại học Sư phạm của nhiều soạn giả, bộ Lịch sử văn học Việt Nam (Tập V, phần I – NXB Giáo Dục in lại lần 5, Hà Nội, 1978, trang 104), Nguyễn Hoành Khung viết: "Với Hàn Mạc Tử, tinh thần tôn giáo đã thực sự có vị trí trong Thơ Mới."

Trong sách Con mắt thơ (NXB Lao Động, Hà Nội, 1994, trang 154-158), Đỗ Lai Thúy nhấn mạnh: "Chính tư duy Thiên Chúa giáo đã làm cho sáng tác của Hàn Mạc Tử có một cấu trúc nội tại, không những ở cấp vi mô (từng bài thơ), mà cả ở cấp độ vĩ mô (toàn bộ tác phẩm), tạo nên một vũ trụ thống nhất hoàn chỉnh. (...) Trên bình diện cấu trúc tác phẩm, sáng tác của Hàn Mạc Tử, một cách vô thức, đã "minh họa" cho con đường cứu rỗi Thiên Chúa giáo. (...) Tư duy tôn giáo còn là một công cụ hữu hiệu để nâng cánh cho trực giác nghệ thuật tuyệt vời của thi nhân bay cao, bay xa vào cõi siêu hình."

Vì những lẽ đó, trước nay, khi chép tiểu sử Hàn Mạc Tử, nhiều người không quên tên thánh của nhà thơ. Thế nhưng, ngay chi tiết này, thiên hạ vẫn bị nhầm lẫn. Đáng tiếc là sự nhầm lẫn khởi phát bởi gia quyến lẫn bạn thân của thi nhân, nên các thế hệ tiếp nối sai theo "công nghệ dây chuyền"!

NHẦM LẪN TỪ BIA MỘ ĐẾN SÁCH BÁO

Soạn Đôi nét về Hàn Mạc Tử, Quách Tấn ghi: "Hàn Mạc Tử tên thật là Nguyễn Trọng Trí, tên thánh là Phêrô Phanxicô (Pièrre François)".

Một "tri âm tri kỷ" khác của Hàn là nhà thơ Chế Lan Viên. Năm 1987, thực hiện Tuyển tập Hàn Mạc Tử cho NXB Văn Học, Chế cũng chép tiểu sử bạn mình rằng "tên thánh là Pierre kế đó là François."

Trong hồi ký Hàn Mạc tử anh tôi, Nguyễn Bá Tín cho rằng bào huynh của ông có "tên thánh rửa tội là Phêrô, thánh thêm sức là Phanxicô Xaviê."

Bia đá trên mộ Hàn Mạc Tử nơi Gành Ráng^[2] do gia đình phụng lập thì khắc: "Phêrô Phanxicô Nguyễn Trọng Trí". Cũng tại đây, ngay trước âm phần có cây thánh giá được trổ dòng chữ: "François Nguyễn Trọng Trí". Theo ông Tín từng viết trong Hàn Mạc Tử trong riêng tư (trang 107), cây thánh giá này được đúc bê tông cốt thép năm 1942.

Qua mấy điều vừa nêu, đã thấy bộc lộ một số mâu thuẫn.

Theo nghi thức do Giáo hội Roma quy định, trẻ em thuộc gia đình Kitô hữu sau khi chào đời phải được cha mẹ đưa đến giáo đường để linh mục cử hành bí tích thánh tẩy. Bé sơ sinh sẽ mang một thánh danh. Đó là tên thánh rửa tội / baptizatotum. Lớn lên, thời gian bao lâu tùy từng hoàn cảnh, giáo dân đó sẽ nhận lễ thêm sức, có thể thêm một thánh danh nữa chứ không bắt buộc. Đó là tên thánh thêm sức / confirmatotus. Có trường hợp, thánh rửa tội và thánh thêm sức cùng một vị nên hai tên thánh đồng nhất. Nếu không cùng vị thánh, thì tên thánh rửa tội đặt trước, tiếp theo là tên thánh thêm sức, sau rốt là họ tên. Cũng có trường hợp chẳng phổ biến lắm, là đặt tên thánh sau họ và chữ lót, trước tên, như Huình-Tịnh Paulus Của.

Thông thường, người ta chỉ xưng tên thánh rửa tội tức thánh bổn mạng kèm tên riêng, chứ không ai gọi độc tên thánh thêm sức. Như vậy, nếu Phêrô / Pierre là tên thánh rửa tội của Hàn, cớ sao trên cây thánh giá trước mồ không trổ "Pierre Nguyễn Trọng Trí" nhỉ?

Cần lưu ý rằng xem xét nhiều di bút, thấy đích thân Hàn Mạc Tử thường ký vắn gọn là François Trí.

Thánh Phanxicô / François nếu nêu tên đơn thì thường được hiểu là Phanxicô Khó khăn hoặc Phanxicô thành Adxidio, tiếng Anh gọi Francis of Assisi, tiếng Pháp gọi François d’Assise^[3]. Thế nhưng còn nhiều thánh Phanxicô khác, nên phải gọi tên kép để tiện phân biệt, đây ghi tiếng Việt và tiếng Pháp cách nhau bởi vạch chéo, như: Phanxicô Xaviê / François Xavier (viết tắt FX), Phanxicô Phaolô / François de Paul, Phanxicô Salêziô / François de Sales, Phanxicô Borgia / François de Borgia, Phanxicô Caraxiolo / François Caracciolo, v.v..

Vậy thì, nếu tên thánh thêm sức của Hàn đúng như em ruột là Nguyễn Bá Tín nhớ, cớ sao bia mộ không khắc đúng và đủ "Phêrô Phanxicô Xaviê Nguyễn Trọng Trí" nhỉ?

Hầu làm sáng tỏ điểm này^[4], cần truy tìm bằng chứng thật xác thực mới thuyết phục.

ĐÂY, BẰNG CHỨNG XÁC THỰC

Nơi Hàn Mạc Tử chào đời và nhận bí tích thánh tẩy là giáo xứ Tam Tòa ở Đồng Hới, tỉnh lị Quảng Bình. Hầu hết giáo dân cùng giáo sĩ nơi ấy đã di cư vào Nam sau hiệp định Genève năm 1954, đa số sinh sống tại TP. Đà Nẵng. Ngôi giáo đường Tam Tòa bên bờ sông Nhật Lệ sụp đổ tan tành vì bom Mỹ dội năm 1966, hiện trơ tháp chuông lở loét làm chứng tích chiến tranh. Vậy hồ sơ họ đạo này nếu còn thì được bảo lưu tại giáo đường Tam Tòa tại Đà Nẵng.

Thật vậy, giáo đường Tam Tòa hiện nằm ven đường Trần Cao Vân, thuộc phường Tam Thuận, quận Thanh Khê, TP Đà Nẵng. Hồ sơ lưu trữ của giáo đường này còn cuốn sổ rửa tội / liber baptizatorum từ năm 1905 đến năm 1914. Sổ nọ giữ nguyên phần liên quan Hàn Mạc Tử, viết bằng tiếng Latinh:

№ 437
Anno Domini 1912, die 25, mensis Septembris
in ecclesia pagi Tam Toà
baptizatus est infants, vocatus^[5]
natus die 22 ejusdem mensis
ex christianitate Tam Toà
filius Vincentii thầy Toản et Maria Duy
a me infrascripto
Impositum est nomen Franciscus
Patrinus fuit Franciscus thầy Thông Hài ex eodem loco
In quorum fidem subsignavi.
Joseph Tran, prêtre indig.^[6]

Việt dịch:

Số thứ tự 437
Ngày 25 tháng 9 năm 1912
tại nhà thờ làng Tam Tòa
một bé trai sơ sinh ngày 22 cùng tháng như trên
thuộc họ đạo Tam Tòa
là con ông Vincent thầy Toản và bà Maria Duy
được chịu phép rửa tội
Tên gọi của bé là Phanxicô
Cha đỡ đầu ^[7] cháu bé là Phanxicô thầy Thông Hài ở cùng nơi
Để chứng thực những điều ấy, tôi ký tên dưới đây
Giuse Trần, linh mục bản địa. ^[8]

Không còn nghi ngờ gì nữa, tên thánh rửa tội của Nguyễn Trọng Trí chẳng phải Phêrô / Pierre, mà chính xác là Phanxicô / François.

Kể ra, việc nhầm lẫn tên thánh của người khác cũng như của bản thân mình lại là "chuyện thường ngày ở... đạo". Bởi vô số lý do, cha mẹ nhớ sai tên thánh rửa tội của con, thế là đứa con đó về sau cứ theo song thân mà khai trong bao giấy tờ liên quan tôn giáo. Không chỉ tín đồ bình thường, ngay cả hàng ngũ giáo sĩ cũng có vị sai lệch tên thánh. Linh mục Ngô Phục từng quản xứ Mỹ Hòa ở phường Bình Trưng Đông, quận 2, TP.HCM, là ví dụ cụ thể. Đi tu từ thuở 12 tuổi, hết tiểu chủng viện đến đại chủng viện, Ngô Phục ghi tên thánh rửa tội của mình là Phêrô. Mãi đến năm 1973, chuẩn bị thụ phong linh mục, ông về giáo xứ Phú Hậu ở Huế tra sổ bộ thì hay rằng tên thánh rửa tội của bản thân là Phanxicô Xaviê, lúc ấy mới chỉnh sửa.

ĐÃ RÕ TÊN THÁNH RỬA TỘI, CÒN TÊN THÁNH THÊM SỨC?

Trở lại vấn đề thánh danh của Nguyễn Trọng Trí tức Hàn Mạc Tử: đã xác định chắc chắn tên thánh rửa tội là Phanxicô, vậy tên thánh thêm sức là gì?

Sổ thêm sức / liber confirmatorum của giáo xứ Tam Tòa - Đồng Hới, hiện bảo lưu ở giáo xứ Tam Tòa - Đà Nẵng, cuốn số 1 ghi chép từ ngày 22/4/1912 đến ngày 25/4/1928 hoàn toàn không có tên Nguyễn Trọng Trí lẫn Nguyễn Thị Như Lễ. Sổ đó lại bỏ trống hai ô, số thứ tự 444 và 446, năm 1920. Phải chăng sổ bị sót tên hai chị em?

Tại tỉnh Bình Định, nhà thờ Chánh tòa Quy Nhơn còn bảo lưu hồ sơ họ đạo của địa phương vào những thập niên 1930 và 1940. Đó là sổ ghi chép giản yếu về các gia đình Kitô hữu, trong đó có hộ Maria Duy và hộ Anna Nghĩa. Phần liên quan Hàn Mạc Tử như sau:

Ph. Xavier Trí. Sinh năm 1912. Rửa tội năm 1912. Thêm sức năm 1933. Mất năm 1940. Chết tại nhà thương phung Quy Hòa.

Ph. Xavier là Phanxicô Xaviê / François Xavier. Dựa vào hồ sơ kia, Phạm Xuân Tuyển vội khẳng định trên tạp chí Văn Nghệ Bình Thuận số 83 (tháng 3/2000, tr.18) thế này: "Nên gọi cho đúng tên thánh rửa tội Phanxicô và thánh thêm sức Phanxicô Xaviê đối với tín hữu Công giáo Nguyễn Trọng Trí tức nhà thơ Hàn Mạc Tử"^[9].

Như tôi đã trình bày, tên thánh rửa tội của Hàn là Phanxicô đã được xác minh. Giả thiết tên thánh thêm sức là Phanxicô Xaviê thì trong sổ gia đình chỉ ghi "Phanxicô Trí" hoặc "Phanxicô Xaviê Trí". Song lấy gì đảm bảo?

Linh mục Phêrô Trần Văn Quí, chánh xứ Phường Đúc, TP. Huế, nói với tôi:

- Liber status animarum là hồ sơ gia đình Kitô giáo, nghĩa đen theo tiếng Latinh là sổ ghi tình trạng các linh hồn. Cứ xem cách ghi chép loại hồ sơ này, quả thật chưa thể khẳng định chính xác điều gì. Tạm tin rằng Hàn Mạc Tử nhận bí tích thêm sức năm 1933, và cũng có thể tên thánh thêm sức là Phanxicô Xaviê. Nhưng, đúng như anh Phanxipăng nhận xét, muốn biết chắc chắn tên thánh thêm sức của Hàn Mạc Tử, phải rà soát lại liber confirmatorum / sổ thêm sức, chứ chẳng còn cách nào hơn.

Theo nguồn tin của tôi, sổ thêm sức các tín đồ Kitô giáo ở địa phận Quy Nhơn thập niên 1930 đã thất tán. Chưa phát hiện chứng cứ khả tín kia thì thánh danh thêm sức của Hàn thi sĩ vẫn còn là... bí mật. 
_________________

[1] - Nhan đề báo cáo lấy gần trọn một dòng mở đầu khổ cuối bài thơ Nguồn thơm của Hàn:
Đây, thi sĩ của đạo quân thánh giá
Nửa đêm nay vùng dậy để tung hô
Để sớt cho cả muôn xuân thiên hạ
Hương mến yêu là lộc của lời thơ.

[2] - Sách này không ghi Ghềnh Ráng mà ghi Gành Ráng. Nguyên nhân đã trình      bày trong cước chú (13) nơi chương đầu Chính danh định luận: Mặc hay Mạc?

[3] - François d’Assise (tiếng Pháp) / Saint Francis of Assisi (tiếng Anh) / San Francesco d'Assisi (tiếng Ý) được Việt dịch là thánh Phanxicô Khó Khăn, có khi gọn hóa nên Phan Sinh. Đó là tu sĩ Công giáo từng sáng lập dòng Anh Em Hèn Mọn, tiếng Latinh ghi Ordo Fratrum Minorum do đó thường viết tắt OFM.

[4] - Xin ghi rõ:

1. Phêrô do phiên âm tiếng Hy Lạp Πέτρος, chuyển sang tiếng:
+ Latinh, Đức: Petrus
+ Anh: Peter
+ Pháp: Pierre
+ Nga: Пётр
+ Hoa: 彼得 được Bính âm phát Bide và âm Hán-Việt phát Bỉ Đắc.

2. Phanxicô do phiên âm tiếng Hy Lạp Φραγκίσκος, chuyển sang tiếng:
+ Anh, Đức, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Ba Lan, Phần Lan, Na Uy: Francis
+ Pháp: François
+ Ý: Francesco
+ Latinh: Franciscus
+ Nga: Франциск
+ Hoa: 方濟 / Fangji / Phương Tế.

[6] - Indig. là viết tắt tính từ tiếng Pháp indigène mang nghĩa bản xứ, bản địa.

[7] - Cha đỡ đầu còn gọi bọ đỡ đầu.

[8] - Lúc Nguyễn Trọng Trí chào đời, nhà thờ Tam Toà có linh mục chánh xứ người Pháp là Louis Darbon còn gọi cố Triết, linh mục phó xứ người Việt là Giuse Trần Phan. Quý bạn đọc có thể tham khảo thêm phụ lục Tam Toà – nơi Hàn chào đời trong sách này.

[9] - Tiếc rằng bài nọ có nội dung sai sót mà còn đăng nguyệt san Công Giáo Và Dân Tộc 3/1996, báo Bình Định 4/1996, sách Phan Thiết Hàn Mạc Tử (Hội Văn học Nghệ thuật Bình Thuận, 2005).

Chân dung Nguyễn Trọng Trí / Hàn Mạc Tử. 
Tranh chì màu: Hiền Minh. Ảnh: Phanxipăng

Ở Gành Ráng, TP Quy Nhơn, 
bia mộ khắc sai tên thánh của Hàn Mạc Tử / Nguyễn Trọng Trí. 
Ảnh do Phanxipăng chụp ngày 24/6/2006

Trong giáo đường Tam Tòa ven đường Trần Cao Vân, quận Thanh Khê, TP Đà Nẵng, 
Phanxipăng tra cứu sổ rửa tội tại giáo đường Tam Tòa 
ven sông Nhật Lệ ở Quảng Bình niên đoạn 1905-1914. 
Ảnh: Phaolô Nguyễn Văn Cảnh

Sổ rửa tội tại giáo đường Tam Tòa ven sông Nhật Lệ ở tỉnh Quảng Bình 
niên đoạn 1905-1914, phần liên quan Nguyễn Trọng Trí tức Hàn Mạc Tử. 
Ảnh: Phanxipăng