- Phú Hài, Po Dam,
Hòa Lai: phong cách Hòa Lai (thế kỷ VIII-IX)
- Khương Mỹ: phong cách Mỹ Sơn A (đầu thế
kỷ X)
I- Tháp Phú Hài
Phú Hài phát xuất từ danh từ Chăm Pajai.
Còn mang tên tháp Pô Sah Inư, hay gọi tắt Sanư, khu tháp nằm
trên đồi Bà Nài, cách thị trấn Phan Thiết 7km, phía đông
bắc. Gồm có hai kalan và một điện thờ nhỏ, nhóm
tháp nhỏ tương đối còn nguyên vẹn nầy bắt đầu được
xây dựng khoảng cuối thế kỷ VIII đầu thế kỷ IX, trong
mục đích thờ cúng vị thần Siva, có phong cách kiến trúc
Hòa Lai thuộc nghệ thuật cổ truyền Cham Pa. Qua thế kỷ XV,
một số nhà thờ nhỏ được xây dựng tiếp để thờ phụng
công chúa Pô Sah Nư, con một nhà vua có tài đức được yêu
quý là vua Para Chanh. Kalan lớn chính gọi là đền Thiên
Mẫu, thờ công tử Po Sah Anaih, bên trong có một linga tượng
trưng Sah Anaih, nằm phía nam, hướng về đông, có hình vuông,
khá cao nhưng chân cửa và cửa giả thì tròn, bị hư, sửa
lại bằng xi măng. Chỉ còn hai tầng trên có một cửa giả
ở mỗi tầng, những cột trụ đều tròn. Kalan
phía nam nhỏ hơn, trang trí tựa tháp kia. Điện thờ phía đông
bắc, được nói là để thờ nữ hoàng Pô Bia Tikul, hướng
về đông, mất hết trang trí, của hình vòm dính liền với
mái. Toàn thể khu tháp thoát ra một ảnh hưởng khá đậm
nghệ thuật khmer, có thể xem như một công trình trung gian
giữa hai phong cách khmer và chăm. Ngày nay, khu tháp được xếp
hạng di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia. Hằng năm,
người Chăm tổ chức ở đây nhũng lễ hội Rija Nưga, Pô
Mbang Yang cấu mưa, cầu an…
  
  
II-
Tháp Pô Đam
Pô Đam hay Pô Tằm,
còn gọi Pô Khathit (Bàn La Trà Duyệt), là nhóm tháp trên sườn
núi Ông Xiêm, cạnh sông Lòng Sông, ở huyện Tuy Phong, tỉnh
Bình Thuận (Ninh Thuận). So sánh phong cách nghệ thuật, niên
đại của tháp được xác định vào cuối thế kỷ VIII đầu
thế kỷ IX, thuộc phong cách Hòa Lai. Tục truyền khu tháp được
xây dựng để thờ vua Pô Đam
măc dầu vua Pô Đam trị vì giữa
1433 và 1460. Gồm có sáu tháp nhỏ (tháp chính, tháp tây bắc,
đông bắc, nam, tây nam, đông nam), khu tháp nằm trên một trục
hướng về nam là phía các đồng ruộng phì nhiêu chứ không
phải hướng về đông như thường thấy. Kalan tháp chính
hướng về nam được trang trí theo phong cách Hòa Lai. Tường
được những cột trụ trang hoàng phong phú cũng cố nhưng
giữa những cột trụ thì trơn tru. Tiền sảnh nhỏ và hẹp.
Tháp tây nam cũng hướng về nam, trang trí sơ sài với các
đường vành. Không có cửa giả. Tiền sảnh còn nguyên vẹn
cũng ít có trang trí. Tháp đông bắc đổ nát gần hết. Tháp
nam độc nhất hướng về đông. Hai tháp phía bắc cũng khá
điêu tàn, chứ mỗi bên trong một linga. Không có đường
tốt, muốn lại Pô Đam phải đi bộ từ ga Sông Lòng
Sông dọc đuờng rầy 2km, vượt qua cầu sắt, khu tháp nằm
trên sườn núi bên mặt.
  
  
  
III- Tháp Hòa Lai
Khu Hòa Lai xây dựng thế kỷ IX, theo phong cách
Hòa Lai, nghĩa là một trong những di tích Cham Pa cổ nhất ở
phiá bắc thành phố Phan Rang. Khu di tích (125x200m) hướng đông-tây,
ngoài ba ngôi tháp chiều cao khác nhau, còn có vết tích nhiều
kiến trúc phụ, tuờng gạch, tháp cổng, nhiều công trình
nhỏ. Tháp trung tâm tương đối nhỏ nhất nhưng được xây
dựng cẩn thận nhất và còn giữ lại nhiều trang trí, tuy
các tầng bị sụp đổ nhiều, chỉ còn lại phần nền. Tháp
phía bắc cao hơn tháp trung tâm và phần nền cũng còn giữ
nhiều trang trí. Tháp phía nam cao nhất và còn nguyên vẹn nhất,
có phần khác hai tháp kia về mặt bố cục : cửa giả rộng,
không có hình người, trụ ốp gần nhau, mặt giữa các trụ
ốp hẹp, phần lớn các trang trí chưa xong. Cả ba ngôi tháp
được xem là thành công nhất trong kiến trúc Champa với một
hệ thống các tầng dựng lên trên một bệ vuông. Trên cửa
ra vào, những hoa văn phủ kín những vành cửa tò vò, luồng
ra từ miệng các quái vật Kala. Những hình chạm khắc hoa
lá chiếm khoảng tường giữa hai trụ ốp. Một hoa văn chạy
dài trên bộ diềm mái cạnh hình các thần điểu Garuda xòe
cánh. Trang trí tuy chỉ giới hạn ở vòm cửa, giữa các trụ
ốp, trên các diềm mái đã làm bật nỗi những nét tinh vi
của hoa văn.
  
  
  
IV- Tháp Khương Mỹ
Khu tháp Khương Mỹ ở xã Tam Xuân, huyện Núi Thành,
tỉnh Quảng Nam, gồm có ba tháp kề nhau xếp theo trục bắc-nam.
Được xây dựng đầu thế kỷ X, cả ba tháp có kiến trúc
giống nhau, mặt bằng vuông, mái ba tầng, càng lên cao càng
nhỏ lại, chóp tháp bằng sa thạch. Tháp Nam được xây trước
nhất, cao nhất và cũng được bảo tồn tốt nhất. Hoa văn
trên các trụ ốp tường là các dải hoa văn thảo mộc xen
kẻ với những hình thoi. Tháp Giữa xây sau, thấp hơn, có
một cửa ra vào và năm cửa giả. Năm trụ ốp tường cũng
có hoa văn thảo mộc cách điệu, trên đỉnh uốn thành hình
lá đề hay hoa sen. Tháp Bắc xây sau cùng, thấp nhất, cũng
có một cửa ra vào và năm cửa giả, năm trụ ốp tường.
Hoa văn là những hình thoi xen kẻ với thảo mộc xếp thành
nhiều tầng với một tổ hợp cành lá uốn thành dạng lá
đề. Phần lớn các hiện vật Khương Mỹ được trưng bày
ở Bảo tàng Điêu khác Cham Pa Đà Nẵng. Bộ ria rậm người
điều khiển xe ngựa cũng như gương mặt dữ tợn Dvarapala
chỉ định phong cách Đồng Dương.
Những hiện vật khám phá trong đợt khai quật 2007-2008
như các tượng người, tượng động vật, khỉ , ngựa, voi,
rắn cùng các loại trang trí góc tháp, chóp tháp,...cho thấy
một đền thờ Visnu. Các tác phẩm điêu khắc thể hiện từ
những nét mạnh mẽ, dữ dội phong cách Đồng Dương qua những
nét nhẹ nhàng, trang nhã phong cách Trà Kiệu xếp tháp nầy
trong phong cách Mỹ Sơn A1, đầu thế kỷ X.
  
  
Chim Việt
Cành Nam 62 15.02.2016
|
