Tên
gọi khác
Mông Đơ (Mông Trắng), Mông Lềnh (Mông Hoa), Mông Sí (Mông Đỏ), Mông Đú (Mông Đen), Mông Súa (Mông Mán).
Nhóm ngôn ngữ
Mèo - Dao
Dân số
558.000 người.
Cư trú
Cư trú tập trung ở miền núi vùng cao thuộc
các tỉnh Hà Giang, Tuyên Quang, Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Sơn
La, Cao Bằng, Nghệ An
Đặc điểm kinh tế
Nguồng sống chính của đồng bào Mông
là làm nương rẫy du canh, trồng ngô, trồng lúa ở một vài
nơi có nương ruộng bậc thang. Cây lương thực chính là ngô
và lúa nương, lúa mạch. Ngoài ra còn trồng lanh để lấy
sợi dệt vải và trồng cây dược liệu. Chăn nuôi của gia
đình người Mông có trâu, bò, ngựa, chó, gà. Xưa kia người
Mông quan niệm: Chăn nuôi là việc của phụ nữ, kiếm thịt
trong rừng là việc của đàn ông.
Tổ chức cộng đồng
Đồng bào Mông cho rằng những người cùng
dòng họ là anh em cùng tổ tiên, có thể đẻ và chết trong
nhà nhau, phải luôn luôn giúp đỡ nhau trong cuộc sống, cưu
mang nhau trong nguy nan. Mỗi dòng họ cư trú quây quần thành
một cụm, có một trưởng họ đảm nhiệm công việc chung.
Hôn nhân gia đình
Hôn nhân của người Mông theo tập quán
tự do kén chọn bạn đời. Những người cùng dòng họ không
lấy nhau. Người Mông có tục "háy pù", tức là trong trường
hợp trai gái yêu nhau, cha mẹ thuận tình nhưng kinh tế khó
khăn, trai gái hò hẹn nhau tại một địa điểm. Từ địa
điểm đó bạn trai dắt tay bạn gái về làm vợ. Vợ chồng
người Mông rất ít bỏ nhau, họ sống với nhau hòa thuận,
cùng làm ăn, cùng lên nương, xuống chợ và đi hội hè...
Văn hóa
Tết cổ truyền của người Mông tổ chức
vào tháng 12 dương lịch. Trong 3 ngày tết, họ không ăn rau
xanh. Nam nữ thanh niên vui xuân thường thổi khèn gọi bạn.
Nhạc cụ của người Mông có nhiều loại
khèn và đàn môi. Sau một ngày lao động mệt mỏi, thanh niên
dùng khèn, đàn môi gọi bạn tình, ca ngợi vẻ đẹp của
cuộc sống, của quê hương, đất nước.
Nhà cửa
Nhà có những đặc trưng riêng. Nhà thường
ba gian không có chái.
Bộ khung bằng gỗ, vì kéo kết cầu đơn
giản, chủ yếu là ba cột có một xà ngang kép hoặc hai xà
ngang, một trên một dưới
Về tổ chức mặt bằng sinh hoạt sinh hoạt:
khá thống nhất giữa mọi nhà. Nhà ba gian: gian chính giữa
giáp vách hậu bao giờ cũng là nơi đặt bàn thờ tổ tiên.
Gian này còn là nơi dành cho ăn uống hằng ngày. Một gian đầu
hồi dành cho sinh hoạt của các thành viên nam và khách nam.
Ơở đây thường có bếp phụ. Còn gian đầu hồi bên kia
dành cho sinh hoạt của nữ, đồng thời cũng là nơi đặt
bếp chính. Bếp của người Mèo thuộc loại bếp kín - bếp
lò - một sản phẩm của phương Bắc.
Chuồng gia súc đặt trước mặt nhà
Riêng nhà người Mèo ở Thuận Châu và
Mộc Châu, Sơn La lại có đặc trưng riêng. Vẫn là nhà đất
nhưng làm theo hình thức nóc của người Thái Đen. Nóc hình
mai rùa nhưng không có khau cút. Bộ khung nhà, có người cũng
làm theo kiểu Thái. Duy có cách bố trí trong nhà còn giữ lại
hình thức cổ truyền của người Mèo.
Trang
phục
Quần áo của người Mông chủ yếu may
bằng vải lanh tự dệt. Đậm đà tính cách tộc người trong
tạo hình và trang trí với kỹ thuật đa dạng.
Trang phục nam Hmông độc đáo khác nhiều
tộc người trong khu vực; trang phục nữ khó lẫn lộn với
các tộc khác bởi phong cách tạo dáng và trang trí công phu,
kết hợp kỹ thuật nhuộm, vẽ sáp ong, thêu, ghéo, dệt hoa
văn với kiểu váy rộng và đẹp.
+ Trang phục nam
Nam thường mặc áo cánh ngắn ngang hoặc
dưới thắt lưng, thân hẹp, ống tay hơi rộng. Aáo nam có
hai loại: năm thân và bốn thân. Loại bốn thân xẻ ngực,
hai túi trên, hai túi dưới. Loại năm thân xẻ nách phải dài
quá mông. Loại bốn thân thường không trang trí loại năm
thân được trang trí những đường vằn ngang trên ống tay.
Quần nam giới là loại chân què ống rất rộng so với các
tộc trong khu vực. Đầu thường chít khăn, có nhóm đội mũ
xung quanh có đính những hình tròn bạc chạm khắc hoa văn,
có khi mang vòng bạc cổ, có khi không mang.
+ Trang phục nữ
Người HMông có nhiều nhóm khác nhau, trang
phục nữ các nhóm cũng có sự khác biệt. Tuy nhiên nhìn chung
có thể thấy phụ nữ Hmông thường mặc áo bốn thân, xẻ
ngực không cài nút, gấu áo không khâu hoặc cho vào trong váy.
Ôống tay áo thường trang trí hoa văn những đường vằn ngang
từ nách đến cửa tay, đường viền cổ và nẹp hai thân
trước được trang trí viền vải khác màu (thường là đỏ
và hoa văn trên nền chàm). Phụ nữ Hmông còn dùng loại áo
xẻ nách phải trang trí cổ, hai vai xuống ngực giữa và cửa
ống tay áo. Phía sau gáy thường được đính miệng và trang
trí hoa văn dày đặc bằng chỉ ngũ sắc. Váy phụ nữ Hmông
là loại váy kín, nhiều nếp gấp, rộng, khi xòe ra có hình
tròn. Váy là một tiêu chuẩn nhiều người đã dựa vào để
phân biệt các nhóm Hmông (Hóa, Xanh, Trắng, Đen... ). Đó là
các loại váy trắng, váy đen, váy in hoa, vẽ sáp ong kết hợp
thêu. Váy được mang trên người với chiếc thắt lưng vải
được thêu trang trí ở đoạn giữa. Khi mặc váy thường
mang theo tạp dề. Tạp dề mang trước bụng phủ xuống chân
là 'giao thoa' giữa miếng vải hình tam giác và chữ nhật;
phần trang trí hoa văn là miếng vải hình tam giác cân phía
trên, miếng hình chữ nhật là màu chàm đen, kích thước tùy
từng bộ phận người Hmông. Phụ nữ thường để tóc dài
quấn quanh đầu, có một số nhóm đội khăn quấn thành khối
cao trên đầu. Đồ trang sức bao gồm khuyên tai, vòng cổ,
vòng tay, vòng chân, nhẫn.
[ mục lục ]