Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng II
___

 Cao Hành Kiện

     Cao Hành Kiện sinh ngày 4/1/1940, giữa chiến tranh Hoa-Nhật tại Cam Châu, thuá»™c tỉnh Giang Tây (miá»n đông nam Trung Quốc). Cha làm ở ngân hàng và mẹ là diá»…n viên. Tốt nghiệp viện ngoại ngữ Bắc Kinh, vá» Pháp văn. Ãã dịch nhiá»u tác giả Pháp ra Hán văn, nhất là các nhà thÆ¡ hiện đại và tác giả kịch phi lý nhÆ° Prévert, Michaux, Ponge, Perec, Ionesco, Beckett v.v...

     Trong thá»i kỳ cách mạng văn hóa (1966-1976), Cao Hành Kiện bị Ä‘i cải tạo và phải đốt má»™t va-li bản thảo. Mãi đến 1979, Cao má»›i được quyá»n in tác phẩm đầu tiên và được xuất ngoại Ä‘i Pháp và Ã.
      Từ 1980 đến 1987, xuất hiện những truyện ngắn, tiểu luận, kịch bản của Cao trên các báo văn há»c ở Trung Quốc. Bài viết tá»±a Ä‘á» Tiểu Luận Ãầu Tiên Vá» Kỹ Thuật Tiểu Thuyết Hiện Ãại (Premier essai sur les techniques du roman moderne -1981) đã gây tranh luận sôi nổi.
      Năm 1982, vá»›i vở kịch Báo Ãá»™ng (Signal d'alarme), má»™t thá»­ nghiệm đầu tiên theo truyá»n thống kịch Tây phÆ°Æ¡ng, được má»™t số công chúng Bắc Kinh tiếp nhận, Cao đã tung ra nhận xét: "Tuyên truyá»n và nghệ thuật là hai Ä‘iá»u khác nhau."
      1983, Ãợi Bus (Arrêt d'autobus), má»™t vở kịch khác của Cao, kiểu Ãợi Godot (En attendant Godot) của Samuel Beckett, được trình diá»…n ở Bắc Kinh, Cao trở thành má»™t hiện tượng "ô nhiá»…m tinh thần", chạy theo phÆ°Æ¡ng Tây, "cần phải loại trừ". Tác phẩm được coi là "sản phẩm Ä‘á»™c hại nhất từ khi thành lập nÆ°á»›c Cá»™ng Hòa Nhân Dân Trung Quốc".
      Năm 1986, vở kịch Bá» Bên Kia (L'autre rive) của Cao bị cấm, trong đó Cao lên án tập thể đè bẹp cá nhân. Cao Hành Kiện Ä‘i lang thang trong 10 tháng ở vùng Tứ Xuyên, và từ cuá»™c hành hÆ°Æ¡ng này, nẩy mầm tiểu thuyết Linh SÆ¡n (La montagne de l'âme), tác phẩm chủ yếu của Cao, được dịch ra tiếng Thụy Ãiển, xuất bản năm 1990, dịch và xuất bản tiếng Pháp năm 1995.

      Tỵ nạn chính trị tại Pháp từ năm 1988. MÆ°á»i năm sau, Cao má»›i được nhập quốc tịch Pháp. Cao Hành Kiện tiếp tục viết văn bằng Hoa ngữ, trừ má»™t vài kịch bản viết thẳng tiếng Pháp. Kịch bản Tẩu Thoát (La fuite) viết năm 1984 tại Pháp vá» biến cố Thiên An Môn đã khiến Cao bị tịch thu tài sản ở Bắc Kinh và toàn bá»™ tác phẩm bị cấm ở quốc ná»™i. Các bạn khuyến khích ông viết thẳng tiếng Pháp và tác phẩm Pháp văn đầu tiên là Bên Lá» Cuá»™c Ãá»i (Au bord de la vie) được trình diá»…n ở festival d'Avignon, liên hoan kịch nghệ hàng năm của Pháp. Tiếp đó là các vở Má»™ng Du (Le somnambule) và Bốn Tứ Tấu Cho Má»™t Cuối Tuần (Quatre quatuors pour un week end). Những vở kịch của Cao được Lansman in tại Bỉ.

      Sau Linh SÆ¡n, Cao viết tá»± truyện Thánh Kinh Của Má»™t NgÆ°á»i Cô ÃÆ¡n (Le livre d'un homme seul -Aube, 2000), má»™t tá»± truyện hÆ° cấu trữ tình giữa má»™t ngÆ°á»i đàn ông Tầu già dặn và má»™t cô gái Ãức Do Thái trẻ. Cao muốn gá»­i gấm ở đây, thân phận của những con ngÆ°á»i suốt Ä‘á»i bị lÆ°u đầy triệt hạ nhÆ° má»™t Cao, nam, nhÆ° má»™t Do Thái, nữ. Cao vừa viết, vừa vẽ, vừa làm đạo diá»…n. Há»™i há»a là phÆ°Æ¡ng tiện thứ nhì để Cao diá»…n đạt tâm hồn Trung Quốc của mình trong tác phẩm nghệ thuật và cÅ©ng là phÆ°Æ¡ng tiện Ä‘á»™ nhật của Cao trong cuá»™c sống chật vật của má»™t nghệ sÄ© ngoại quốc ở Paris.
      Cao cho biết: Tiá»n nhuận bút các tác phẩm văn há»c (kịch và tiểu thuyết) không Ä‘em lại cho ông đồng nào. Các nhà xuất bản chỉ in chúng ra nhÆ° má»™t cá»­ chỉ thiện chí để ủng há»™ tôi.
      Mỉa mai thay khi thấy Marion Hennebert, giám đốc nhà xuất bản Aube, tuyên bố đã phải trả cho dịch giả (ngÆ°á»i Pháp) cuốn Linh SÆ¡n 100 000 francs. Còn tác giả? Các tác giả "nhược tiểu" nhÆ° Cao, nhÆ° Thiệp ... được bao nhiêu không thấy bà nói đến, phải chăng đó là những món tiá»n không đáng kể, không đáng nói đến nhÆ° số phận "nhược tiểu" các quốc gia đã sản xuất ra há».
 

      Vá» Thánh Kinh Của Má»™t NgÆ°á»i Cô ÃÆ¡n, Cao nhận định: "Con ngÆ°á»i tạo ra lịch sá»­ và văn hóa. Con ngÆ°á»i trÆ°á»›c tiên. Rồi ký ức đến sau.
 Di sản chỠđợi và cần phải có, không phải là thứ ký ức bóp méo được chỉ định bởi quyá»n lá»±c toàn trị, mà là ký ức thá»±c thụ, sống Ä‘á»™ng hÆ¡n và khác biệt hÆ¡n. Ãó là những ký ức cá nhân và Ä‘a dạng. Cuốn sách này là chứng nhân của "tôi", giữa những chứng nhân khác. NgÆ°á»i ta không thể hình dung được sức mạnh mà nhà cầm quyá»n hiện nay đè nặng trên tÆ° tưởng con ngÆ°á»i. Ngoài chuyện kiểm duyệt vẫn còn gay gắt, sá»± tá»± kiểm duyệt mình đè nặng ngÆ°á»i trí thức Trung Hoa. Và càng ngày càng khó tránh kiểu nói lưỡi gá»— (langue de bois). Quốc gia và Cá»™ng sản thay nhau ká» dao cận cổ: Má»™t khi mà lịch sá»­ vẫn còn ú á»›, nói chi đến thá»±c tế hàng ngày, thì văn há»c lÆ°u vong bắt buá»™c và cần phải hiện diện.
 Vá» nÆ°á»›c Trung Hoa, ngÆ°á»i ta đã bắt đầu tố cáo việc ăn thịt ngÆ°á»i, nhÆ°ng còn những bạo hành khốc liệt hÆ¡n vẫn nằm trong bóng tối. Giết trá»n cả làng, từ ông già đến bé thÆ¡. Ãàn ông, đàn bà, trẻ con, nếu bị nghi ngá» là địa chủ hay nông dân giầu có, há» giết hết. Những gì đã xẩy ra không thể tưởng tượng được, không thể hình dung được.... Vá» những chuyện ấy, ngay cả cái mà ngÆ°á»i ta gá»i là "văn chÆ°Æ¡ng hàn gắn vết thÆ°Æ¡ng" cÅ©ng không đả Ä‘á»™ng đến."

      Phóng viên báo Le Monde há»i tại sao ông tá»± hủy nhiá»u bản thảo của mình. Cao Ä‘Æ°a hai lý do: Hoặc không hài lòng vá»›i những Ä‘iá»u ông viết dÆ°á»›i áp lá»±c, phải tá»± duyệt mình. Hoặc phải đốt bản thảo vì sợ bị khám trong những thá»i Ä‘iểm gắt gao nhất.

      Há»i: Có gì khác nhau giữa văn và vẽ? Cao cho biết: "Ở chừng mức âm thanh. Tôi nghe. Trong văn chÆ°Æ¡ng tôi săn chữ nhÆ° những âm. Ở há»a, Ä‘á»™ng tác đến tá»± thân thể. Tôi vẽ trong khi nghe nhạc. Rồi vung bút."

*
Linh SÆ¡n

     Không biết tại sao mi tá»›i đây. Tình cá» trên xe lá»­a, có ai nói đến má»™t nÆ¡i tên là Linh SÆ¡n. Phải rồi. Chính ngÆ°á»i hành khách ngồi đối diện. Mi bắt chuyện, há»i hắn: Ãi đâu? Hắn đáp: Ãi Linh SÆ¡n. Lại há»i: Là đâu? Hắn trả lá»i: Linh SÆ¡n, núi Linh ấy mà. Mi đã Ä‘i cùng khắp Trung Quốc từ Bắc chí Nam đã thăm bao nhiêu sÆ¡n đỉnh nổi tiếng, nhÆ°ng nào có nghe thấy cái tên Linh SÆ¡n bao giá»! DÄ© nhiên là nếu tìm trong Atlas du lịch thì đầy địa danh có chữ Linh nào Linh Thai Linh KhÆ°u Linh Nham 1 ... cả Linh SÆ¡n nữa. Những bá»™ cổ văn SÆ¡n Hải hay sách địa lý sông ngòi xÆ°a cÅ©ng có nói đến Linh SÆ¡n. Linh SÆ¡n còn là nÆ¡i Ãức Phật đã cảnh giá»›i đệ tá»­ Ma Ha Ca Diếp 2.
     Mi lại há»i: Linh SÆ¡n ở đâu?
     Hắn đáp: Ở thượng nguồn sông Du (3).
     - Làm sao đến đó?
     - Thì Ä‘i xe đò đến thôn Vu Di (4), rồi từ Vu Di tìm thuyá»n ngược sông Du.
 

     Ãó là địa chỉ của Linh SÆ¡n mà ngÆ°á»i Ä‘á»c có thể ghi nhận được qua vài trang đầu tiểu thuyết.
     Trong sách nhà Phật, Linh SÆ¡n là tên ngá»n núi danh tiếng, gần thành VÆ°Æ¡ng xá (Rajagriha), nÆ¡i Phật Thích Ca giảng bá»™ Kinh Ãại Thừa Diệu Pháp Liên Hoa. Linh SÆ¡n được ví vá»›i cõi Phật.
     NhÆ°ng còn Vu Di? Vu Di ẩn nghÄ©a gì? Thôn Vu Di có gần núi Vu Di, thuá»™c tỉnh Giang Tây, quê hÆ°Æ¡ng tác giả? Tại sao Cao Hành Kiện hay nhắc đến Vu Di SÆ¡n?
     Thôn Vu Di sông Du, tá»± thân đã là má»™t dịch kinh, má»™t phép chuyển biến trong trá»i đất.
     Vu Di SÆ¡n còn là má»™t địa danh lịch sá»­, mà năm 1931, Mao Trạch Ãông đã lập bản doanh chính phủ Xô Viết trung Æ°Æ¡ng đầu tiên. Rồi từ đó, ngày 16/10/1934, má»™t trăm ngàn Hồng Quân Trung Hoa phá vòng vây Tưởng Giá»›i Thạch, khởi hành cuá»™c trÆ°á»ng chinh 12.000 cây số, từ Nam lên Bắc, trá»n má»™t năm để đến đất Thiểm Tây. Kết quả: 100.000 ngÆ°á»i còn lại 7.000. Khởi đầu giai Ä‘oạn lịch sá»­ đẫm máu và nÆ°á»›c mắt. Cao Hành Kiện nhiá»u lần nói đến cuá»™c hành hÆ°Æ¡ng dài 12.000 cây số của mình. Trùng hợp ngẫu nhiên hay tâm niệm cố ý?

     Linh SÆ¡n là đích của cuá»™c Ä‘i, Ä‘i đến nát bàn hay Ä‘i vá» cõi chết? Linh SÆ¡n còn là khởi Ä‘iểm của tìm kiếm, tìm kiếm bản thân hay tìm kiếm sá»± thật?
     Vu Di há» hàng gì vá»›i Vu SÆ¡n, Vu Giáp? Quê hÆ°Æ¡ng của mây mÆ°a, quê hÆ°Æ¡ng của fantasme, quê hÆ°Æ¡ng của ảo cảm dục tình. Sở TrÆ°Æ¡ng VÆ°Æ¡ng nằm má»™ng thấy mình ân ái vá»›i má»™t ngÆ°á»i đẹp tuyệt trần. Nàng nói: Thiếp là thần nữ núi Vu Giáp, sáng làm mây, tối làm mÆ°a. Rặng Vu SÆ¡n có đỉnh Vu Giáp sừng sững nằm trên bá» DÆ°Æ¡ng Tá»­. Tứ thá»i mây khá»a thân, ôm ngang vòng núi, chứng từ cho cuá»™c lạc hoan không ngừng giữa trá»i và đất.
     Vu Di thần bí, có khả năng di chuyển, biến dịch, từ đất Giang Tây lan sang các vùng khác, nhÆ° Hồ Nam, Hồ Bắc, Tứ Xuyên, Quý Châu... Chất liêu trai Vu Di, chuyển biến trong hồn ngÆ°á»i, nhÆ° ngá»n Linh SÆ¡n chuyển mình trong tâm thức.
     Khách du tìm cuá»™c sống hôm nay bằng bÆ°á»›c ngÆ°á»i xÆ°a, mò Ãạo trong há»a ngục, vÆ°á»›ng mắc dục tình trong má»™t cuá»™c Ä‘i vừa nát bàn, vừa địa ngục? Hay Linh SÆ¡n chỉ là Lâu Ãài Kafka trong má»™t Trung Hoa mở ra trên đống tro tàn Cách Mạng Văn Hóa?

*




     Chuyến Ä‘i này, trÆ°á»›c hết là cuá»™c đối thoại ná»™i tâm trÆ°á»ng thiên giữa ba nhân vật: tôi hay ta, mi hay mình, và nàng hay cô ấy, cô bé ấy, bà ấy, mụ ấy.... Bản tiếng Pháp dịch là je, tu và elle. Nguyên tác chắc phải là ngá»™, nị và tha.
     Ta, mình; ta, mi, chẳng qua là má»™t. "Mình vá»›i ta tuy hai mà má»™t, ta vá»›i mình tuy má»™t mà hai" nhÆ° Tản Ãà nói chuyện vá»›i ảnh.
     Còn nàng, nàng là ai? Nàng là tha nhân, là ngÆ°á»i khác, ngÆ°á»i khác phái, là l'autre.
     Trong Le Deuxième Sexe, Simone de Beauvoir đã có lần phân tích khái niệm ngÆ°á»i khác (l'autre) nhÆ° sau: NgÆ°á»i nam coi ngÆ°á»i nữ nhÆ° má»™t đối tượng khác, má»™t giống gì khác, không phải há», ngoài há».

     Thượng Ãế tạo ra Adam và Eve, khai sinh đàn bà nhÆ° má»™t loại "phụ tùng", Eve chỉ là cái xÆ°Æ¡ng sÆ°á»n của Adam. Nàng phạm tá»™i ăn trái cấm, ngÆ°á»i bèn đầy Ä‘á»a nhÆ° má»™t kẻ nô lệ: "Mi sẽ sinh con trong Ä‘á»›n Ä‘au, chồng mi sẽ ngá»± trị trên mi." Ãó là gốc gác của nam quyá»n, má»™t lạm quyá»n có cÆ¡ sở Thượng Ãế. NgÆ°á»i nam tá»± xác định mình nhÆ° má»™t thá»±c thể Ä‘á»™c lập (tiếng Pháp, chữ l'homme, đàn ông, được dùng để chỉ "con ngÆ°á»i", trong "con ngÆ°á»i" (l'homme), không có chữ nữ). Nếu ngÆ°á»i nam tá»± xác định nhÆ° má»™t thá»±c thể Ä‘á»™c lập, thì ngÆ°á»i nữ bị xác định nhÆ° má»™t thá»±c thể phụ tùng, má»™t phái tính hạng nhì (deuxième sexe), thứ dân, phó dân, nhÆ° ngÆ°á»i da trắng đối vá»›i ngÆ°á»i da Ä‘en.
     Theo truyá»n thuyết Trung Hoa, bà Nữ Oa lấy "lục phủ ngÅ© tạng" của mình để tạo nên con ngÆ°á»i. Tuy Nữ Oa là mẹ nhân loại, nhÆ°ng Khổng Tá»­ lồng ngÆ°á»i phụ nữ trong vị trí tòng phu, tòng phụ, tòng tá»­, không khác gì Thượng Ãế của phÆ°Æ¡ng Tây.
     Khái niệm vá» tha nhân, vá» nàng, nhÆ° má»™t thá»±c thể tá»± do, có thẩm quyá»n xác định chính mình, được há» Cao trải dài trong tác phẩm nhÆ° muốn biện há»™ cho bình quyá»n bằng "Ä‘Æ°á»ng lối" Hành Kiện, khác cách viết Beauvoir, Ãông phÆ°Æ¡ng hÆ¡n, kín đáo hÆ¡n.
     Cao Hành Kiện đã cho "nàng", tha nhân, ngÆ°á»i khác kia, cái quyá»n đối thoại "bình đẳng", có má»™t Ä‘á»i sống xác thịt "bình đẳng", có những fantasme "bình đẳng", nhÆ° bản thân tác giả. Tất cả những "bình đẳng" không bình thÆ°á»ng ấy xẩy ra trong má»™t xã há»™i Trung Hoa rất cá»™ng sản, rất phong kiến mà con ngÆ°á»i là má»™t phó dân và bản thân ngÆ°á»i phụ nữ trở thành má»™t thứ phó-phó dân, phó dân bình phÆ°Æ¡ng. Tác phẩm có những dòng tuyệt vá»i (chÆ°Æ¡ng 19) : trong tá»™t đỉnh của cô Ä‘Æ¡n, của ảo cảm dục tình, khách du "mây mÆ°a" vá»›i nàng, nàng là bóng âm, nàng là con thuyá»n, nàng là hồ nÆ°á»›c, nàng là xác thịt, nàng là cá, nàng là bóng tối, nàng là ngá»n lá»­a, nàng là trận hồng thủy đã cuốn tuổi thÆ¡ Ä‘i...
     Ãi tìm Linh SÆ¡n, vừa là má»™t cuá»™c vạn lý trÆ°á»ng chinh thật và ảo vá» các nÆ¡i chốn khác nhau, trong quá khứ, trên các mảnh đất lạ kỳ, đã trải bao tang thÆ°Æ¡ng biến đổi của phận ngÆ°á»i; vừa là má»™t cuá»™c Ä‘i ná»™i tâm tìm bản thể, phanh phui, giải phẫu cái tôi, trong mối tÆ°Æ¡ng quan nam-nữ, giữa tình yêu và xác thịt, trên dÆ°á»›i 12.000 cây số nhÆ° Cao Hành Kiện đã Ä‘i, suốt dá»c sông DÆ°Æ¡ng Tá»­, qua các miá»n Tứ Xuyên, Quý Châu, Hồ Bắc, Hồ Nam, Giang Tây, trong thá»i kỳ bị khai trừ khá»i cõi viết Bắc Kinh.

*

     Hành trình  từ đây, chia ba:
     Ãi, trên Ä‘Æ°á»ng trÆ°á»ng, "Ä‘i thá»±c tế", trong hiện tại do "ta" kể lại.
     Ãi, trong ná»™i tâm, hành trình tÆ° tưởng, hành trình fantasme, hành trình ảo giác dục tình, hành trình dÄ© vãng, hành trình lịch sá»­, hành trình trong những kiếp ngÆ°á»i, do "mi" kể lại.
     Ãi, hành trình của tha nhân, kẻ khác-phái, do "nàng" kể lại. Nàng biến thiên không ngừng: nay là má»™t thiếu nữ, mai là má»™t thiếu phụ, mốt là má»™t hồn ma... tất cả kể chuyện mình, chuyện những bất hạnh riêng tÆ° của ngÆ°á»i phụ nữ .

 "Khi mi tìm Ä‘Æ°á»ng đến Linh SÆ¡n, ta Ä‘i dạo dá»c dòng DÆ°Æ¡ng Tá»­, tìm sá»± thật."  (ChÆ°Æ¡ng 2, trang 25 5)
     Vượt núi, trèo đèo, trên suốt triá»n DÆ°Æ¡ng Tá»­ trên Ä‘Æ°á»ng tìm "sá»± thật". "Ta" đã gặp bao nhiêu vùng đất, bao nhiêu dân tá»™c, bao nhiêu con ngÆ°á»i? Còn "mi", "mi" kể lại những xúc cảm của "ta", những ký ức, những đối đầu, những mảnh Ä‘á»i rã nát trên những vùng đất "ta" đã Ä‘i qua.
     Gần hết ba phần tÆ° hành trình, tác giả má»›i bắt đầu thổ lá»™ bí quyết nghệ thuật của mình:
     "Mi biết rằng ta chẳng làm gì khác hÆ¡n là Ä‘á»™c thoại vá»›i chính mình để quên ná»—i cô Ä‘Æ¡n. [...]
 Trong cuá»™c Ä‘á»™c thoại ná»™i tâm này, "Mi" là đối tượng của câu chuyện, thật ra, chính ta đã lắng nghe ta, "mi" chỉ là cái bóng của ta.
 Trong khi ta lắng nghe cái "mi" của ta, ta đã cho mi tạo nên "nàng", bởi vì mi cÅ©ng nhÆ° ta, mi không chịu nổi cô Ä‘Æ¡n, mi cÅ©ng phải tìm ai nói chuyện.
 Mi đã tìm đến "nàng", cÅ©ng nhÆ° ta đã tìm đến "mi".
 "Nàng" từ "mi" mà ra, để phản hồi, xác định "cái tôi" của ta.
 "Mi", ngÆ°á»i đối thoại vá»›i ta, mi đã biến cải theo kinh nghiệm và trí tưởng tượng của ta liên quan giữa "mi" và "nàng", khiến ngÆ°á»i ta không phân biệt được cái nào thoát thai từ tưởng tượng, cái nào thoát thai từ kinh nghiệm.
 Ãến chính ta, ta cÅ©ng không phân biệt được phần nào trong Ä‘á»i, phần nào trong mÆ¡, trong ká»· niệm và cảm xúc của ta, thì làm sao mi, mi có thể phân biệt được giữa kinh nghiệm và tưởng tượng? Và sá»± phân biệt này có cần thiết chăng? Ngoài ra, Ä‘iá»u đó cÅ©ng chẳng có nghÄ©a gì thá»±c thụ.
 "Nàng" được tạo ra từ kinh nghiệm sống và tưởng tượng của mi, tá»± biến đổi thành đủ loại ảo giác, khát vá»ng. Nàng nhẩy múa để quyến rÅ© mi, duy nhất chỉ vì mi muốn quyến rÅ© nàng, mi không chịu được cô Ä‘Æ¡n.
                          (ChÆ°Æ¡ng 52, trang 421)
     Trên đây, Cao Hành Kiện vừa phân chất mối tÆ°Æ¡ng quan giữa ta, mi và nàng, vừa Ä‘Æ°a ra quan niệm sáng tác nhÆ° má»™t sá»± phân thân và hợp nhất giữa ba "nhân vật" ta, mi và nàng hay là: thá»±c tế, ký ức và tưởng tượng. Ngoài ra tác giả còn lá»±a chá»n cái "tôi" cá nhân nhÆ° má»™t thá»±c thể xác định. Khấu trừ cái "chúng ta" mà ông coi nhÆ° má»™t hình thức "mạo nhận", má»™t thứ sản phẩm vô dụng của tập Ä‘oàn. Cao viết: "Nếu nói "chúng ta", ta nghi ngá» ngay, bởi vì có bao nhiêu "cái tôi" trong chúng ta [...] Không có gì giả dối bằng "chúng ta". [...] Do đó, ta luôn luôn tránh chữ "chúng ta" vá» vịt và đạo đức giả, không ngừng được thổi phồng. Nếu má»™t ngày nào đó, ta phải dùng nó, thì đó sẽ là dấu hiệu của sá»± hèn hạ, cằn cá»—i vô bổ, vô biên.
  (ChÆ°Æ¡ng 52, trang 423)

*

     Trải gần 700 trang sách, từng trang, má»—i địa danh, má»—i chốn trá», má»—i tích tắc dừng chân hay má»—i thá»i gian chảy dài trên Ä‘Æ°á»ng trÆ°á»ng Ä‘á»u là má»™t cÆ¡ duyên, dẫn đến sá»± thá»±c, đến những mẩu Ä‘á»i, những mẩu lịch sá»­, đến những dã man thô bạo, đến những trắc ẩn riêng tÆ°, của má»™t thá»i, của má»™t Ä‘á»i còn Ä‘á»ng lại trên mảnh đất Trung Hoa của tác giả.
     Trên Ä‘Æ°á»ng viá»…n du vào quá khứ vàng son của ná»n văn hóa lâu Ä‘á»i nhất hoàn cầu, khách du đã thấy muôn nghìn hình ảnh, dấy lên từ những truyá»n thuyết xa xÆ°a và hiện đại: Từ những cá»­a thiên đàng đến những vùng địa ngục u tối của trần gian: cánh đồng bát ngát lúa vàng, rừng phong bạt ngàn nguyên thủy, từ những thầy mo, những vùng khỉ ho cò gáy, đến những vấn Ä‘á» bảo vệ môi trÆ°á»ng trên sông DÆ°Æ¡ng Tá»­ ... những ná»—i nhục nhằn, tủi nhục của cô gái bị cán bá»™ Ãảng hãm hiếp. Tác phẩm nhào nặn má»™t thá»±c tại sống ngày nay trong quá khứ và tưởng tượng. Giao hòa giữa truyá»n thống cổ Ä‘iển Trung Hoa và lối viết của thế ká»· này, vá»›i chủ đích Ä‘em tưởng tượng, Ä‘em những giấc mÆ¡ vào văn há»c, Ä‘iá»u mà Ä‘Æ°á»ng lối hiện thá»±c xã há»™i chủ nghÄ©a chối từ.
     Má»™t vì sao Bạch Hổ, má»™t giải Ngân Hà, má»™t Tây VÆ°Æ¡ng Mẫu, má»™t Bạch Ãế Thành, má»™t Khổng Minh Gia Cát, má»™t thân phận Vu SÆ¡n, má»™t địa chỉ Càn Long, má»™t Thái Bình Thiên Quốc, má»™t cuá»™c oanh tạc, má»™t cô gái Ä‘iếm bị dầy xéo, má»™t nữ y tá liêu trai đầy oan nghiệt trong cuá»™c Ä‘á»i, má»™t Nữa Oa, má»™t Phục Hy, má»™t khẩu hiệu, má»™t tàn sát trong cải cách ruá»™ng đất, má»™t căn nhà Lá»— Tấn ở Thiệu HÆ°ng, má»™t ngôi má»™ Ãại VÅ© Trị Thủy vá»›i tấm bia đầy ý nghÄ©a vá» hai chữ lịch sá»­. Má»™t Khuất Nguyên ôm ná»—i oan khuất xuống dòng Mịch La. Má»™t dã man trong Cách Mạng Văn Hóa, má»™t trÆ°á»ng cán bá»™ Ãảng. Má»™t cổ lệ của dân tá»™c KhÆ°Æ¡ng, Di... Má»™t ni cô má»—i tối mổ bụng rá»­a lòng Ä‘á»i Tấn. Má»™t ngÆ°á»i đàn bà tá»± tá»­. Má»™t buổi lá»… nhạc đạo Lão, má»™t số phận hùng miêu Panda, má»™t đứa bé bị bá» rÆ¡i giữa Ä‘Æ°á»ng. Má»™t há»™i tìm ngÆ°á»i rừng. Má»™t đập Tam Hiệp lấp lên mấy ngàn năm di tích lịch sá»­....
     Luôn luôn cuá»™c Ä‘i gắn bó vá»›i cuá»™c Ä‘á»i.
     Khách du, trÆ°á»›c đây bác sÄ© Ä‘oán nhầm là bị ung thÆ°. Từ miệng tá»­ thần hồi sinh, "ta" đã đổi thay cuá»™c sống, bá» tất cả để Ä‘i tìm sá»± thật vá» cuá»™c Ä‘á»i. Nan bệnh phải chăng chỉ là cÆ¡n ác má»™ng mÆ°á»i năm Cách Mạng Văn Hóa?
     Trải bao dặm Ä‘Æ°á»ng, rồi má»™t hôm cÅ©ng tá»›i Vu Di. Khách dừng lại. Vu Di đâu có xa lạ gì vá»›i "ta"? Vu Di chính là nÆ¡i chôn rau cắt rốn:

 "Và đây, mi đã đến thôn Vu Di, trong cái phố dài lát đá, hằn sâu những vết bánh xe thồ, bá»—ng chốc, mi trở lại tuổi thÆ¡, ở cái thôn nhá» trên núi mà mi đã sống gần suốt thá»i niên thiếu."  (ChÆ°Æ¡ng 3, trang 31)
     Tại đây, khách gặp ngÆ°á»i nữ đầu tiên. "Mi gặp nàng gần đình này. Má»™t sá»± chỠđợi không rõ rệt, má»™t hi vá»ng hão huyá»n, má»™t gặp gỡ ngẫu nhiên, không định trÆ°á»›c.
 Vào lúc hoàng hôn mi trở lại bá» sông. DÆ°á»›i chân mấy bá»±c đá, tiếng giặt giÅ© trong trẻo vang trên mặt nÆ°á»›c. Nàng đứng cạnh đình. NhÆ° mi, nàng nhìn những ngá»n núi trải dài xa tắp bên kia sông, và mi, mi không thể không ngắm nàng."   (ChÆ°Æ¡ng 5, trang 47)

     Từ sá»± gặp gỡ đầu tiên này, bắt đầu cuá»™c đối thoại tay ba giữa ta, mi và nàng. Nàng, từ đây là má»™t thá»±c thể liêu trai, ẩn hiện, vừa là kẻ đồng hành, vừa là kẻ cùng mi chia sẻ những đỉnh Vu SÆ¡n, Vu Giáp. Trích Ä‘oạn sau đây nói lên tính chất biến thiên của nàng, vừa là mụ, vừa là em, vừa là phù thủy, vừa là giai nhân trong má»™t bối cảnh liêu trai hiện đại:

 "Khi đến đầu làng, mi thấy má»™t mụ già, tablier buá»™c ngang hông, ngồi xổm trÆ°á»›c cá»­a nhà, ven sông. Tay dao, mụ Ä‘ang làm cá, những con cá nhá» xíu gần bằng ngón tay. Ãnh Ä‘uốc tùng nhảy nhót, phản chiếu ánh dao. Xa xa, núi đồi khuất dần trong bóng tối. Má»™t vài cụm mây tía Ä‘á», lang thang trên đỉnh núi. Không má»™t bóng ngÆ°á»i. Mi trở bÆ°á»›c.  Chắc ngá»n Ä‘uốc tùng quyến rÅ© mi. Mi hÆ°á»›ng vá» phía mụ già xin ngủ trá».
 - Khách vẫn đến trá» nhà tôi. Mụ bảo.
 Hiểu ý mi, mụ đặt dao xuống, chùi tay vào tablier, thoáng liếc mi rồi dẫn vào, không nói má»™t câu. Mụ vào nhà, nhóm đèn. Mi Ä‘i theo. Sàn nhà rung ken két dÆ°á»›i chân hai ngÆ°á»i. Ở tầng trên tá»a mùi rÆ¡m vừa cắt.
 - Các phòng trên lầu Ä‘á»u vắng khách. Ãể tôi Ä‘i lấy chăn. Núi đêm lạnh lắm. Mụ nói và đặt chiếc đèn dầu bên rìa cá»­a sổ rồi xuống.
 Nàng bảo nàng không muốn ngủ tầng dÆ°á»›i, nàng sợ. Nàng cÅ©ng không muốn ngủ cùng phòng vá»›i mi, nàng cÅ©ng sợ. Mi nhÆ°á»ng cho nàng chiếc đèn dầu, mi lấy chân đàn lại đống rÆ¡m trên sàn rồi sang phòng bên cạnh. Mi nói mi không muốn ngủ trên phản, mi thích quận tròn trong đống rÆ¡m. Nàng bảo nàng sẽ ngủ đầu đối đầu vá»›i mi và cả hai có thể nói chuyện qua vách. Vách không cao đến mái. Bóng ngá»n đèn dầu chiếu sáng tá»›i trần.
 Mi nói: Lạ nhỉ.
 Mụ già Ä‘em chăn lên.
 Nàng xin nÆ°á»›c.
 Mụ già trở lại vá»›i má»™t xô nÆ°á»›c nóng nhá».
 Rồi mi nghe tiếng nàng khóa cá»­a.
 Ngá»±c trần, vai vắt khăn bông, mi xuống thang. Không đèn đóm. Ngá»n đèn dầu duy nhất trong nhà, vẫn ở phòng trên. Mụ chủ nhà đứng trÆ°á»›c bếp lò. Ãnh lá»­a leo lét chiếu lên khuôn mặt thản nhiên của mụ. Những cành ná» nổ lốp đốp, mùi cÆ¡m chín tá»a lên.
 Mi lấy xô, Ä‘i vá» phía suối. Trên đỉnh núi, những đám mây tía Ä‘á» cuối cùng đã biến Ä‘i, hoàng hôn phủ trùm tất cả. Ãnh sáng nổ, vỡ, lấp lánh trên những gợn nÆ°á»›c trong suốt lăn tăn. Sao nở trên trá»i, ếch nhái ỳ á»p khắp nÆ¡i.
 Tiếng cÆ°á»i trẻ thÆ¡ đâm thủng màn đêm dày đặc của núi rừng trÆ°á»›c mặt. Bên kia sông, trải dài những thá»­a ruá»™ng, má»™t sân đập lúa đứng riêng trong bóng tối. DÆ°á»ng nhÆ° có bá»n trẻ Ä‘ang chÆ¡i bịt mắt bắt dê trong sân. Má»™t giải tối phân chia sân vá»›i ruá»™ng. Má»™t tiếng cÆ°á»i con gái vang lên. Chắc chắn là cô bé ấy. Trong khoảng sáng tối giao thoa, tuổi thÆ¡ bị bá» quên, sống lại, đối kháng mi, trá»±c diện mi. Rồi má»™t ngày, má»™t trong những đứa trẻ kia cÅ©ng sẽ nhá»› lại tuổi thÆ¡ của mình. Rồi má»™t ngày, cái giá»ng chát chúa của những đứa quá»· nhỠđó sẽ trở nên chÆ°á»›ng tai hÆ¡n, hầu hạ hÆ¡n, nặng ná» hÆ¡n. [...]
 Cậu bé chÆ¡i thuyá»n vá»›i khung thêu của bà bên bá» sông. Cô bé gá»i, chú nhá» quay đầu lại vắt chân lên cổ chạy. Tiếng chân lách cách trên đá lát Ä‘Æ°á»ng nghe trong suốt. Rồi trong má»™t lối nhá», mi lại thấy bóng nàng vá»›i bím tóc Ä‘en huyá»n. Trên những lối mòn thôn Vu Di, gió đông lạnh buốt. Gánh nÆ°á»›c nặng chÄ©u trên vai, nàng bÆ°á»›c từng bÆ°á»›c nhá» trên đá lát Ä‘Æ°á»ng. Hai xô nÆ°á»›c đè nặng lên đôi vai mảnh dẻ, vị thành niên. Nàng Ä‘au lÆ°ng. Nghe tiếng mi gá»i, nàng dừng bÆ°á»›c. NÆ°á»›c gợn sóng trong xô, tràn xuống Ä‘Æ°á»ng đá. Nàng quay đầu lại và cÆ°á»i vá»›i mi. Rồi lại nhẹ bÆ°á»›c. Nàng mang giầy vải tím. Trong bóng tối, bá»n trẻ hò hét, những âm thanh rõ ràng, nhÆ°ng mi không nắm chắc ý nghÄ©a. Hình nhÆ° vang âm không ngừng hai tiếng ya ya ...
 Trong má»™t khoảnh khắc, ká»· niệm tuổi thÆ¡ lại hiện ra.
 Phẫn ná»™, những chiếc máy bay gầm thét lao xuống. Chá»›p nhoáng, những cánh sắt Ä‘en rà sát đầu mi. DÆ°á»›i cây táo dại, mi gục đầu vào ngá»±c mẹ, gai táo xé rách áo để lá»™ hai cánh tay tròn trÄ©nh. Rồi vú mi bế mi, mi thích nép mình vào vú. Hai đầu vú thây lẩy Ä‘ong Ä‘Æ°a vú rắc thêm tí muối vào mảnh cÆ¡m cháy vàng thÆ¡m ngậy Ä‘ang nÆ°á»›ng trên bếp lá»­a. Mi thích trốn vào bếp vá»›i vú. Trong bóng tối nhấp nhánh cặp mắt Ä‘á» thắm của đôi thá» trắng mi nuôi. Má»™t con bị lon 6 cắn chết trong lồng, còn con kia biến mất. Ãt lâu sau, mi tìm thấy nó vá»›i bá»™ lông nhÆ¡ nhá»›p, nổi bá»nh trong hố xí. Trong sân có má»™t cây xanh má»c lên giữa đám gạch ngói vụn rêu phủ sau nhà. Mi không bao giá» nhìn được cao hÆ¡n cháng ba cháng tÆ° cành cây mức đỉnh tÆ°á»ng. Nếu nhìn được cao hÆ¡n, thì không biết mi sẽ khám phá ra cái gì. Mi chỉ có thể kiá»…ng chân để nhòm vào cái lá»— trên thân cây. Mi liệng đá vào đấy. NgÆ°á»i ta bảo rằng cây cối cÅ©ng có hồn phách nhÆ° ngÆ°á»i: Chúng sợ bị cù. Nếu mi thá»c gậy vào cái lá»— ấy, cây sẽ phá lên cÆ°á»i, nhÆ° lúc mi cù nách vú; vú cụp chặt cánh tay lại và vú cÆ°á»i muốn đứt hÆ¡i. Mi lại nhá»› vú thiếu má»™t cái răng. " Ê, ê, vú khuổng! Vú khuổng răng! Vú là ya ya!" Lập tức vú nổi giận, Vú quay Ä‘i. Ãất tung cao nhÆ° đống khói Ä‘en,  phủ kín nào đầu, nào thân, nào mặt. Mẹ đứng dậy phủi bụi cho mi, mi không há» hấn gì. NhÆ°ng mi nghe thấy tiếng hú dài thê thảm của má»™t ngÆ°á»i đàn bà khác, gần nhÆ° man dại. Rồi mi bị kẹp giữa chân ngÆ°á»i lá»›n, cạnh đám va li và hòm xiểng, lúc lắc không ngừng trên Ä‘Æ°á»ng núi, trong chiếc xe vận tải phủ vải dầu. Những giá»t mÆ°a chẩy trên má mi. Mẹ kiếp! Tất cả xuống đẩy! Bánh xe xoay trong bùn bắn tung lên ngÆ°á»i. Mẹ kiếp! Mi bắt chÆ°á»›c ngÆ°á»i tài xế, tiếng chá»­i thỠđầu tiên của mi. Mi chá»­i thá» bùn đã lá»™t giầy mi! Ya ya... tiếng trẻ vang trong sân lúa. Chúng cÆ°á»i, hét, chạy Ä‘uổi nhau. Chẳng còn tuổi thÆ¡, đối diện vá»›i mi, chỉ còn bóng tối của núi đồi ở lại ...
 Khi mi vá» lại trÆ°á»›c cá»­a phòng nàng, mi van nài nàng mở cá»­a. Nàng bảo mi đừng làm dữ. Nàng cần tÄ©nh lặng, nàng không thấy ham muốn, nàng cần có thì giá», nàng cần quên, nàng cần thông cảm chứ không cần tình yêu, nàng chỉ muốn có ai để bầy tá» ná»—i lòng. Nàng hy vá»ng mi sẽ không làm vỡ mối giao tình giữa hai ngÆ°á»i, nàng vừa gá»­i gấm lòng tin nÆ¡i mi, nàng nói nàng muốn Ä‘i cùng mi vào Linh SÆ¡n, nàng sẽ dành thì giá» cho mi. NhÆ°ng không phải lúc này. Nàng mong mi thứ lá»—i, nàng không muốn, nàng không thể.
 Mi nói rằng mi không muốn gì hết, mi chỉ thấy ở khe vách có má»™t chút ánh sáng bên cạnh. Vậy không chỉ có mình em, còn có má»™t ngÆ°á»i khác ở cùng tầng này. Mi bảo nàng lại xem.
 - Không! Ãừng bầy đặt chuyện, đừng làm em sợ.
 Mi nói mi thấy rõ ràng có ánh sáng chiếu qua khe vách. Mi bảo đảm là có má»™t phòng khác, phía sau. Mi ra khá»i phòng, rÆ¡m trải dÆ°á»›i sàn bám chặt chân mi. DÆ¡ tay lên, mi có thể sá» tá»›i mái ngói. Muốn tiến xa hÆ¡n, phải cúi ngÆ°á»i xuống.
 Mi vừa nói, vừa sá» soạng: có má»™t cá»­a nhá».
 - Anh nhìn thấy gì? Từ trong phòng nàng há»i vá»ng ra.
 - Không thấy gì hết. Cá»­a không có khe hở. à, cá»­a khóa.
 - Khiếp quá!
 Tiếng nàng nói sau vách.
 Mi trở lại phòng. Tìm thấy má»™t thúng tre, khá lá»›n, mi lá»™n ngược thúng trên đống rÆ¡m, rồi leo lên trên, vịn hai tay vào xà nhà.
 - Anh thấy gì, nói lẹ lên! Nàng nài nỉ trong phòng bên cạnh.
 - Anh thấy má»™t ngá»n đèn dầu, bấc Ä‘ang cháy. Ãèn đặt trong cái ổ treo trên tÆ°á»ng. Má»™t bàn thá» tổ tiên ở cuối phòng. Mụ chủ nhà này chắc chắn là má»™t mụ phù thủy, mụ gá»i hồn ngÆ°á»i chết và giam hồn ngÆ°á»i sống. Mụ phải thôi miên ngÆ°á»i sống để ma quá»· nhập vào há».
 - Ãừng nói nữa! Nàng van nài. Mi nghe thấy tiếng thân thể nàng trượt sát vách.
 Mi nói rằng khi còn trẻ, mụ này không có vẻ gì là mụ phù thủy. Mụ đã, nhÆ° tất cả má»i phụ nữ cùng tuổi, hoàn toàn bình thÆ°á»ng....  (ChÆ°Æ¡ng 17, trang 147-152)
     Câu chuyện tiếp theo "mi" kể vá» cuá»™c Ä‘á»i chìm nổi của mụ "phù thủy". Trích Ä‘oạn trên đây khá tiêu biểu cho nghệ thuật tiểu thuyết của Cao Hành Kiện: Má»™t bối cảnh liêu trai, má»™t cuá»™c đối thoại vừa ná»™i tâm, vừa ngoại giá»›i. Thá»±c hÆ° xen kẽ. Má»™ng ảo và thần kỳ giao nhau.
     Ngoài vai chính là "mi", những "nhân vật" nữ trong Ä‘oạn này Ä‘á»u được chỉ bằng má»™t chữ: tha, elle. NgÆ°á»i Ä‘á»c có thể đếm được ít nhất sáu ngÆ°á»i đàn bà khác nhau: chủ nhà (cÅ©ng là mụ phù thủy); nàng, cô gái Ä‘i theo "mi"; mẹ "mi"; vú "mi"; cô bé tuổi thÆ¡; cô gánh nÆ°á»›c ở Vu Di,.... vì tiếng Việt phân biệt danh xÆ°ng nên Ä‘oạn văn trên dịch sang Việt ngữ có vẻ rõ nghÄ©a hÆ¡n Ä‘oạn văn tiếng Pháp. Nguyên bản chữ Hán và bản dịch tiếng Pháp Ä‘á»u là tha - elle, và chính ở cái chá»— tối nghÄ©a ấy lại tá»a ra má»™t ý nghÄ©a văn há»c khác: Những tha nhân kia, phải chăng là má»™t? Là sá»± hóa thân, biến dạng của nhau?
     Khi má»›i đến đầu làng, "mi" Ä‘i má»™t mình, "mi" tưởng "mi" chỉ thấy có má»™t mụ già, làng vắng ngắt, không có ai. NhÆ°ng sau khi "mi" vào nhà "mụ", Ä‘á»™t nhiên "nàng" xuất hiện, nàng không muốn ngủ tầng dÆ°á»›i, nàng sợ. Rồi mi xuống suối, vẫn má»™t mình, bá»—ng nhiên cái làng im vắng kia lại rá»™n ràng tiếng trẻ. NÆ¡i chốn xa lạ vá»›i núi rừng âm u đã biến thành làng cÅ© Vu Di, vá»›i đám trẻ thÆ¡ nghịch ngợm, la hét những âm thanh không rõ rệt "ya ya". Má»™t cô bé xuất hiện: Mối tình tuổi thÆ¡. Giây sau, cô bé trở thành thiếu nữ gánh nÆ°á»›c: Mối tình thá»i niên thiếu. Thoắt cái máy bay đổ xuống ká»· niệm. Rồi những giây phút hạnh phúc tuyệt vá»i của dÄ© vãng tan tành... Cái chết của những con thá», sá»± Ä‘á»™c ác đầu tiên mi nhìn thấy trong Ä‘á»i. Cây cá» cÅ©ng linh thiêng, cÅ©ng cảm xúc, nhÆ° ngÆ°á»i vú dị ứng hai tiếng ya ya. Lại trở vá» vá»›i bom đạn, mi vô sá»±, nhÆ°ng còn vú, vú đâu? Có phải vú là tiếng hú man dại lẫn trong tiếng bom? Hay vú là tiếng đầu ngÆ°á»i, thân ngÆ°á»i, Ä‘ang bị lấp dần trong lòng đất?
     Tất cả là má»™t bản giao hưởng các hình hài lóe lên, bùng cháy, rồi tan vỡ nhÆ° má»™t há»a diệm sÆ¡n âm thanh, mầu sắc. Tất cả quyến tròn những giây phút Ä‘au thÆ°Æ¡ng, hoan lạc, tan tác của má»™t Ä‘á»i ngÆ°á»i, của nhiá»u Ä‘á»i ngÆ°á»i.

     Cuá»™c đối thoại tay ba đã mổ xẻ tâm hồn, đã mong tìm đến sá»± thật. Linh SÆ¡n có phải là địa đàng của sá»± thật? Hay Linh SÆ¡n chỉ là vá»ng ảnh của tâm hồn? Là âm vang của hạnh phúc? Là bóng khuất của tình yêu? Má»™t bát quái trăm mặt nhÆ° ý nghÄ©a của những chữ huyá»n bí ghi trên má»™ Ãại VÅ© Trị Thủy:

 Lịch sá»­ là má»™t bí ẩn.
 Lịch sá»­ chỉ là nói dối.
 Lịch sá»­ chỉ là chuyện nhảm nhí.
 Lịch sá»­ là tiên tri.
 Lịch sá»­ là má»™t trái đắng.
 Lịch sá»­ cứng nhÆ° sắt.
 Lịch sá»­ má»m nhÆ° bá»™t
 Lịch sá»­ chỉ là cái khăn liệm.
 ..........
 (ChÆ°Æ¡ng 71, trang 597)
     Gần hết cuá»™c hành trình, qua hÆ¡n 600 trang sách, khách gặp má»™t ông già đạo cốt, chống gậy. Khách há»i:
 - ThÆ°a cụ, xin cụ chỉ cho Linh SÆ¡n ở đâu.
 - Anh từ đâu đến? Ông già há»i gặng.
 Hắn trả lá»i hắn từ Vu Di lại.
 - Vu Di? Cụ già suy nghÄ© má»™t lát. à phải rồi, gần sông.
 Hắn nói đúng hắn vừa từ phía bá» sông lại, hắn có nhầm Ä‘Æ°á»ng không? Ông già nhíu mày:
 - ÃÆ°á»ng thì đúng. Kẻ Ä‘i Ä‘Æ°á»ng ấy thì nhầm.
 (ChÆ°Æ¡ng 76, trang 631)
     Chữ "hắn" xuất hiện lần đầu và duy nhất, chứng tá» từ đây có sá»± chia biệt giữa "ta" và "mi". Lá»i lão ông, nhÆ° má»™t mật mã, nhập nhằng ý nghÄ©a, nhÆ° cảm tưởng ban đầu, nhÆ° cảm tưởng sau chót của ngÆ°á»i viết và ngÆ°á»i Ä‘á»c: Chúng ta luôn luôn bị lạc, bị lầm... Có má»™t con Ä‘Æ°á»ng, má»™t đạo, má»™t lá»™ ... dẫn đến Linh SÆ¡n, nhÆ°ng kẻ Ä‘i tìm, kẻ mượn con Ä‘Æ°á»ng ấy, luôn luôn thấy mình chệch hÆ°á»›ng...
     NgÆ°á»i Ä‘á»c thấm cái "lạc", "chệch" của khách du, qua má»—i trang, má»—i chữ ... nhÆ° khách đã lạc mất ngÆ°á»i guide, trong khu rừng nguyên thủy, không bản đồ, không địa bàn, vá»›i hoa Ä‘á»— quyên bạt ngàn, trắng nhÆ° tuyết, trong nhÆ° ngá»c, trải tận đến chân trá»i...
 

     Cao Hành Kiện đã dành hÆ¡n bẩy năm trá»i để viết Linh SÆ¡n (bắt đầu từ hè 1982 ở Bắc Kinh, kết thúc mùa thu 89 ở Paris). Mặc dù được ngÆ°á»i Tây phÆ°Æ¡ng coi nhÆ° má»™t tác giả avant garde của Trung Quốc, Linh SÆ¡n vẫn là má»™t tác phẩm tÆ°Æ¡ng đối cổ Ä‘iển. Tác giả có sá»­ dụng má»™t số kỹ thuật tiểu thuyết hiện đại: truyện không có chuyện, má»—i chÆ°Æ¡ng là má»™t bối cảnh khác lạ, vá»›i ống kính chiếu vào các "xen" hoàn toàn khác nhau, nối Ä‘uôi nhau, đầu Ngô mình Sở, nhÆ° cuá»™c chạy loạn trong tÆ° tưởng con ngÆ°á»i.
     NhÆ°ng có má»™t nghịch lý, là ở vài nÆ¡i rất hiếm, mà ảnh hưởng Tây phÆ°Æ¡ng lá»™ rõ, nhÆ° trong Ä‘oạn đối thoại phi lý kiểu Beckett (chÆ°Æ¡ng 19, trang 166), chất phi lý dÆ°á»ng nhÆ° không hợp cảnh, đã phá cái không khí Bồ Tùng Linh cá»±c kỳ thÆ¡ má»™ng và biến thiên trong ba trang trÆ°á»›c. Lại ở chÆ°Æ¡ng 26, khi tác giả vận dụng phÆ°Æ¡ng pháp "nhận diện bản thể" kiểu Roquentin trong Buồn Nôn của Sartre, ngÆ°á»i Ä‘á»c lại cảm thấy nhÆ° má»™t nốt nhạc lá»—i nhịp trong bản giao hưởng tuyệt vá»i của toàn bá»™ tác phẩm. Bởi cấu trúc tâm hồn của tiểu thuyết vẫn là cổ Ä‘iển, Ãông phÆ°Æ¡ng, má»™t tâm linh thầm lặng, trầm tÄ©nh, vắng cái humour cay nghiệt kiểu Beckett, Ionesco, vắng cái hiện sinh trần trụi phanh phui kiểu Sartre. Mà có há» gì. Ãông phÆ°Æ¡ng có những tài nguyên khác: Má»™t yên bình tá»± tại gần nhÆ° bất Ä‘á»™ng trÆ°á»›c má»i biến chuyển của cuá»™c Ä‘á»i. Ãó là tâm hồn tiểu thuyết Linh SÆ¡n.
     Tác phẩm gồm 81 chÆ°Æ¡ng, nhÆ°ng chÆ°Æ¡ng 81 có lẽ thừa. Nhu cầu cần giải thích nhiá»u khi không cần thiết, ý hÆ°á»›ng Ä‘Æ°a ngÆ°á»i Ä‘á»c trở vá» vá»›i thá»±c tế đôi khi tai hại.
     Có thể coi tác phẩm là má»™t tập hợp của 80 truyện ngắn, hay "truyện thật ngắn". Má»—i chÆ°Æ¡ng nghiêng xuống má»™t khoảnh khắc hay má»™t Ä‘oạn Ä‘á»i ai, thá»i này hay thá»i khác, tất cả tạo nên cuá»™c Ä‘á»i, xÆ°a và nay, vá»›i má»™t văn phong giao hòa thÆ¡, nhạc, há»a.
     ChÆ°Æ¡ng 80, tác giả viết vá» cái chết trong tưởng tượng của "mi". Ãây là má»™t cái chết vừa "thá»±c tế" của kẻ leo băng sÆ¡n, vừa não trạng, tâm linh. Kẻ sắp chết "thưởng thức" má»—i diá»…n tiến trong cảm giác của mình, trên Ä‘Æ°á»ng gặp tá»­ thần, từng giây, từng phút nhÆ° má»™t sá»± hành lạc tinh thần.
     Thể xác, tâm linh và giác quan thay nhau chá»›p hình, chập chùng trong nhau, xô đẩy nhau, tranh giành nhau, nhÆ° má»™t bầy paparazi theo Ä‘uổi, săn tìm "sá»± thá»±c". Má»—i ảnh mà thị giác Ä‘Æ°a ra, má»—i âm thanh mà thính giác tiếp thụ, má»—i cảm nhận mà xúc giác báo cáo, Ä‘á»u được tâm hồn phân chất, mổ xẻ đến cùng kiệt, rồi thi hóa, sắc hóa chúng Ä‘i, tạo thành má»™t bản thi nhạc há»™i há»a có khả năng biến Ä‘á»™ng nhÆ° Ä‘iện ảnh giao hưởng tuyệt vá»i giữa âm thanh và mầu sắc.
     Cảm tưởng thá»±c tế, má»™ng ảo, tâm linh treo ngành nhÆ° tÆ¡ tóc giữa cái sống, cái chết, không chỉ toát ra nhÆ° má»™t bất trắc, má»™t khủng hoảng, má»™t kinh hoàng, mà còn là má»™t nhẹ nhàng thuần khiết, má»™t ma lá»±c vu sÆ¡n thuần túy não thùy.
     Chúng tôi muốn kết thúc hành trình vào tác phẩm Linh SÆ¡n bằng má»™t trong những Ä‘oản văn hay nhất của tác phẩm, chÆ°Æ¡ng 80. Khách du bÆ°á»›c vào chặng cuối của cuá»™c Ä‘i và cÅ©ng là trạm cuối của cuá»™c Ä‘á»i:

 "Thở dốc ra, bÆ°á»›c từng bÆ°á»›c, mặc ngàn khó khăn, mi tiến vá» phía băng sÆ¡n. Sông băng ngá»c bích tăm tối và trong suốt. Trong da thịt đá, dÆ°á»ng nhÆ° vô vàn mạch máu Ä‘en, xanh ngá»c chạy ngoằn nghèo.
 Mi trÆ°á»n trên mặt băng láng, lạnh tê liệt má, những mảnh đá vụn trÆ°á»›c mắt long lanh muôn ánh lá»­a. HÆ¡i thở vừa tá»a ra khá»i miệng đã đóng đá trên lông mày. Má»™t ná»—i cô Ä‘Æ¡n vô cùng, đông lạnh chung quanh mi. [...]
 DÆ°á»›i chân mi, trong vá»±c thẳm, má»™t con diá»u hâu Ä‘ang đảo lượn. Má»™t cuá»™c sống ngoài cuá»™c sống của mi hay chỉ là ảo ảnh nhÆ°ng Ä‘iá»u trá»ng yếu là mi vẫn còn nhận thấy nó.
 Mi trèo, trong những nẻo quanh co, mi vật lá»™n giữa sống và chết. Mi vẫn còn tồn tại, bởi trong huyết quản, máu vẫn chẩy Ä‘á»u, mi chÆ°a hết kiếp.
 Trong im lặng vô biên, dÆ°á»ng nhÆ° mi nghe thấy má»™t âm vang trong vắt nhÆ° thủy tinh, má»™t tiếng chuông nhá» xíu nhÆ° ai gõ trên băng giá. [...]
 Má»™t cảm tưởng trong vắt má»›i lạ chÆ°a từng biết, tất cả Ä‘á»u rất thuần khiết, lâng lâng khó diá»…n tả, má»™t Ä‘iệu nhạc thầm lặng trổi lên, trong suốt, được hòa âm, được sàng đãi, thanh lá»c, mi rÆ¡i, nhÆ°ng mi nổi trong khi rÆ¡i, mi thấy mình nhẹ nhàng, không gió, không trở ngại, tình cảm sâu sắc, cảm giác tÆ°Æ¡i mát tràn ngập thân thể, mi lắng tai và mi nghe thấy âm thanh vô thể tràn đầy khí quyển, Ä‘Æ°á»ng chỉ trinh nguyên của ká»· niệm má»ng dần nhÆ°ng vẫn còn rõ trÆ°á»›c mắt mi, nó má»ng nhÆ° sợi tóc và giống nhÆ° má»™t Ä‘Æ°á»ng nứt có hai đầu trong bóng tối, mất dần hình hài và tan tác Ä‘i, trở nên má»™t vạch sáng li ti trÆ°á»›c khi biến thành vô vàn hạt bụi bao bá»c lấy mi, rồi ánh sáng há»™i tụ lại trên những thuyá»n mây rách rÆ°á»›i, hoàn toàn khác nhau, ánh sáng chui vào xô Ä‘á»™ng thuyá»n, biến chúng thành má»™t đám tinh vân nhÆ° mây mù, rồi ánh sáng lại đổi nữa, đông lại để thành má»™t mặt trá»i tròn và tối, bắn ra những tia xanh, má»™t vầng dÆ°Æ¡ng không có mặt trá»i, thái dÆ°Æ¡ng ngả sang mầu tím, rồi mở ra, trái tim giá lại, trở thành Ä‘á» sẫm và tá»a ra thứ ánh sáng huyết dụ, mi nhắm mắt lại để chặn những tia sáng đừng tràn vào, nhÆ°ng mi bất lá»±c, những run rẩy và những khát vá»ng dâng lên trong tim mi, trÆ°á»›c ngưỡng cá»­a tá»­ thần, mi nghe tiếng nhạc, âm thanh thành hình khuếch tán, vÆ°Æ¡n lên, xuyên qua mi, không thể biết mi ở đâu, âm thanh trong suốt và xuyên suốt xâm chiếm toàn thể thân xác mi, má»™t tần khúc ngắn hÆ¡n nhập vào mà mi không nắm được âm tiết nhÆ°ng mi cảm nhận được Ä‘á»™ cao, nó liên quan vá»›i má»™t âm khác quyến vào, cả hai tá»a ra trở thành má»™t dòng sông, biến, trở, trở, biến, mặt trá»i xanh tối quay trong má»™t mặt trăng tối hÆ¡n, mi ngừng thở và ngừng nghÄ©, mi đã đứt hÆ¡i, mi đã đến tận cùng của cuá»™c Ä‘á»i, nhÆ°ng những làn sóng âm thanh má»—i lúc má»™t mãnh liệt, chúng đánh chìm mi, đẩy mi tá»›i cá»±c Ä‘iểm của khoái lạc thuần túy não thùy...
  (ChÆ°Æ¡ng 80, trích các trang 663-664, 665-666)
     Chỉ má»™t Ä‘oạn văn này thôi, Linh SÆ¡n cÅ©ng đã xứng đáng vá»›i -không phải giải Nobel, vì giải thưởng văn chÆ°Æ¡ng nào cÅ©ng vô nghÄ©a- sá»± tìm kiếm của Cao Hành Kiện trong suốt cuá»™c Ä‘á»i 60 năm: Linh SÆ¡n, má»™t chân trá»i nghệ thuật chÆ°a từng có.
     Vá»›i má»™t sức mạnh ná»™i tâm dị kỳ, má»™t ná»—i Ä‘am mê thống khổ chÆ°a từng thấy, tác giả cưỡng bách ngÆ°á»i Ä‘á»c chạy theo dòng mạch viết, phải Ä‘á»c không ngừng, Ä‘á»c đến đứt hÆ¡i, Ä‘á»c đến  ngừng thở nhÆ° má»™t kẻ bị tá»­ thần rượt bắt, nhÆ° má»™t kẻ được thần nữ Vu SÆ¡n má»i gá»i... Ãó là sức mạnh tiá»m ẩn toát ra từ bản chất trinh nguyên băng giá của nghệ thuật, lấp lánh nhÆ° băng sÆ¡n, tinh khiết nhÆ° làn sóng chữ; những chữ nhá» bé đã phát ra ít nhất bốn từ trÆ°á»ng: từ trÆ°á»ng âm nhạc, vá»›i bản giao hưởng vô thanh, chuyển âm, biến tiết không ngừng trong bóng đêm tâm thức; từ trÆ°á»ng Ä‘iện ảnh qua hình hài khách du cheo leo, chÆ¡i vÆ¡i giữa đỉnh cao và vá»±c thẳm giữa sống và chết; từ trÆ°á»ng não trạng chảy dài trong Ä‘Æ°á»ng tÆ¡ cảm xúc trÆ°á»n từ mạch máu tá»›i tim; từ trÆ°á»ng há»™i há»a qua biến thiên màu sắc, đất, trá»i, trăng, mây, vần vÅ© chuyển, dịch. Cả bốn từ trÆ°á»ng ấy bùng lên, cùng phát triển, cùng gặp gỡ trong má»™t Ä‘oản chữ, góp lại không tá»›i má»™t trang. Ãt thấy ma thuật chữ nghÄ©a của má»™t bài thÆ¡ nào, ít thấy ảo thuật sắc, dục của má»™t bức tranh nào sánh kịp, đó là bản chất kỳ ảo, dịch kinh trong Linh SÆ¡n Cao Hành Kiện.Paris, tháng 11/2000
Chú thích:
(1) Linh Thai (Ling Tai), Linh Khưu (Ling qiu), Linh Nham (Ling Yan), Linh Sơn (Ling shan) dịch theo ghi âm tiếng Pháp. Bài này viết dựa trên bản dịch tiếng Pháp La montagne de l'âme của Noẽl và Liliane Dutrait, Editions de l'Aube, 2000.
(2) Maha Ca Diếp (Mahakasyapa): Ãệ nhất đệ tá»­ trong mÆ°á»i đệ tá»­ lá»›n của Ãức Phật Thích Ca.
(3) Những chữ được phiên âm thành you (Du) và wuyi (Vu Di) Ä‘á»u có nhiá»u cách viết, má»—i cách viết có nghÄ©a khác nhau, vì không có bản chữ Hán bên cạnh để Ä‘á» lại, chúng tôi chá»n những nghÄ©a phù hợp vá»›i ý của tác giả toát ra trong toàn thể mạch truyện.
(4) xem chú thích trên đây.
(5) Chuyển ngữ theo bản Pháp văn, La montagne de l'âme, do Noel và Liliane Dutrait dịch, Editions de l'Aube, Collection Livres de poche, 2000.
(6) Con lon là má»™t loại cầy, mình dài, mõm nhá»n.
 

© 1995-2001 Thụy Khuê



 [  Trở Vá»   ]