Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 Bé Ký,
ná»—i hoài nhá»› niá»m vui đã khuất

     Văn chÆ°Æ¡ng và há»™i há»a là những nghệ thuật bắt nguồn bằng nét (dessin). Chữ viết khởi từ nét, ngay trong cách viết chữ nho, ngÆ°á»i ta đã muốn vẽ vÅ© trụ và con ngÆ°á»i qua ngôn ngữ. Cho nên, chúng ta không nói quá, khi cho rằng chính dessin má»›i là nguồn của văn chÆ°Æ¡ng và há»™i há»a.

     Các há»a sÄ© thÆ°á»ng bắt đầu từ dessin rồi dá»±a vào dessin má»›i phóng ra các màu sắc khác nhau. Bé Ký dừng lại ở dessin. DÆ°á»ng nhÆ° bà đã tìm thấy vùng đất Thánh và dứt khoát ở lại thiên Ä‘Æ°á»ng nguồn cá»™i của mình. Bà không lá»›n nữa. Có thể nói Bé Ký -nhÆ° cái tên lá»±a chá»n có ý tiên định của bà- đã lấy tuổi thÆ¡ làm quê hÆ°Æ¡ng, dừng lại ở thá»i Ä‘iểm hàn vi, ngây thÆ¡ (naÄ©f) trong há»™i há»a và trong Ä‘á»i. Bé Ký là hiện tượng không già, rất Ä‘á»™c đáo trong há»™i há»a Việt.

     Nếu biết rõ dessin là gì, thì sẽ thấy sá»± lá»±a chá»n này không dá»… dàng, bởi con Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ¡n giản bao giá» cÅ©ng là con Ä‘Æ°á»ng khó khăn. Văn mà đạt tá»›i mức không rÆ°á»m là khó. Vẽ mà đạt tá»›i mức giản dị tối Ä‘a không dá»….

     Há»™i há»a Bé Ký chỉ thuần túy nét, bà dùng má»±c Tàu, ở lối vẽ này cứ hoa tay lên là phải thành, phải đạt, không thể sá»­a. TrÆ°á»›c khi vẽ, ngÆ°á»i há»a sÄ© phải xong bức há»a rồi. Khi ngá»n bút bắt đầu là bức tranh kết thúc. Ãây là má»™t quy luật khác thÆ°á»ng, vì trong há»™i há»a, trÆ°á»›c khi vẽ, có thể há»a sÄ© chÆ°a biết mình sẽ Ä‘i đâu, Ä‘Æ°á»ng nét và màu sắc sẽ dẫn lối cho há»; cÅ©ng nhÆ° trong văn, ý ná» sỠý kia, ý trÆ°á»›c "đẻ" ra ý sau. Vá»›i Bé Ký, sá»± thể ngược lại: TrÆ°á»›c khi vẽ, bức tranh đã phải "xong" rồi, và đặt bút là kết thúc tác phẩm.

     Tính chất này của há»™i há»a còn gá»i là ngẫu hứng hoặc trá»±c giác, mà cÅ©ng là thiá»n: Trá»±c giác định hình, khi ngÆ°á»i nghệ sÄ© thấy được "ánh sáng", "ngá»™" rồi thì há» hoàn thành tác phẩm. "Ãnh sáng" ấy là chất liệu, là nguồn cá»™i của ký há»a.

     Trong thế giá»›i há»™i há»a của Bé Ký, nhân vật, Ä‘á»™ng vật và tÄ©nh vật, rá»i lá»c qua ánh sáng giác ngá»™, có những nét hồn nhiên và ngây thÆ¡. Từ con trâu, em bé, đến chiếc xe thổ má»™, cái váy của ngÆ°á»i đàn bà, chiếc khăn má» quạ, tóc vấn Ä‘uôi gà... tất cả Ä‘á»u thoát ra má»™t cái gì chân chất, rất lành, rất má»™c mạc nhÆ° chÆ°a từng có lá»›p sÆ¡n màu lòe loẹt nào bay đến làm ô uế, ô nhiá»…m Ä‘i.

     Bé Ký trong há»™i há»a cÅ©ng nhÆ° Nguyá»…n Bính trong thÆ¡, sợ sá»± trưởng thành; cả hai Ä‘á»u đã cấu tạo nên được vÅ© trụ quê của riêng mình. Quê mùa nhÆ° thÆ¡ Nguyá»…n Bính, thế giá»›i ngÆ°á»i, đồ vật và sinh vật của Bé Ký, hòa hợp vá»›i nhau, chung sống vá»›i nhau trong khung cảnh Ä‘iá»n dã, giản dị, nghèo nàn, sinh Ä‘á»™ng và hạnh phúc.

     NgÆ°á»i xem tìm thấy nguồn vui tá»± tại trong tranh, kèm ná»—i nhá»› nhung vô bá» và ná»—i buồn man mác, vá» những ký ức tuổi thÆ¡ không bao giá» trở lại.
     Há»™i há»a Bé Ký thể hiện niá»m vui đã khuất, hiện tại vô tình dẫm lên mà không biết, không hay.
 
 

     NgÆ°á»i Việt phần đông thích tranh Bé Ký, treo tranh Bé Ký, nhÆ°ng có mấy ai tìm thấy ở má»—i bức há»a của Bé Ký, là má»™t mất mát của con ngÆ°á»i. Chúng ta bán tuổi thÆ¡ Ä‘i để mua tuổi già, phá thiên nhiên, đổi thôn quê để chuốc lấy thành thị, chúng ta giã từ niá»m vui vào Ä‘á»i để bÆ°á»›c dần vá» ná»—i buồn cõi chết.
     May có ngÆ°á»i nghệ sÄ© giữ lại cho chúng ta ít nhiá»u ká»· niệm.

Yên Cơ 1-1-1997
© 1991-1998 Thụy Khuê


Trở Vá»   ]