Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 Mùi Ä‘u đủ xanh, Trần Anh Hùng

     Ãêm đã khuya. Tiếng dồn dập gõ cá»­a của má»™t bé gái trÆ°á»›c ngôi nhà cổ kính phá vỡ bản hòa ca rỉ rả của côn trùng trong giây lát. Rồi vài lá»i đối thoại ngắn gá»n. Rồi tất cả những tiếng nói chìm Ä‘i, tiếng đàn chìm Ä‘i, chỉ còn lại bầu không khí tịch lặng của đêm khuya, của những nét mặt và những chiếc bóng thầm lặng ...
     NhÆ° khúc dạo đầu, cả cuốn phim ít lá»i đến gần nhÆ° không nói. Tất cả diá»…n ra bằng ánh mắt, nụ cÆ°á»i, bằng cá»­ chỉ, bằng những gì không phải là ngôn ngữ. Ãó là nghệ thuật Ä‘iện ảnh dá»±a trên sức mạnh ná»™i tâm. Ãó là cõi tịch lặng Ãông phÆ°Æ¡ng và đồng thá»i cÅ©ng là thế giá»›i câm nín, suốt Ä‘á»i chịu Ä‘á»±ng của ngÆ°á»i phụ nữ Việt. Trần Anh Hùng dẫn ta vào tác phẩm Mùi Ãu Ãủ Xanh bằng thuật pháp vô ngôn ấy. Anh đã thá»±c hiện cái tÄ©nh, cõi tịch lặng và câm nín trên màn ảnh, má»™t cách vô cùng nghệ thuật. Trần Anh Hùng dùng "kỹ thuật không lá»i" để "quay" cái sâu xa, mãnh liệt của thế giá»›i những Ä‘iá»u không thể nói.

     Trong những phim vá» Việt Nam xuất hiện gần đây ở Pháp, không thiếu những phim hay. Mức Ä‘á»™ hay tùy theo cách đánh giá của má»—i ngÆ°á»i: hay kiểu phiêu lÆ°u, tiểu thuyết, nhuốm sắc cải lÆ°Æ¡ng nhÆ° Indochine. Hay vì bật ra sức chịu Ä‘á»±ng tối Ä‘a của con ngÆ°á»i trong cá»±c Ä‘iểm của chiến tranh nhÆ° Ãiện Biên Phủ. Hoặc hay vì tính cách đặt vấn Ä‘á» trá»±c tiếp: trong tình yêu, thể xác làm chủ, thể xác Ä‘i trÆ°á»›c tâm linh nhÆ° L'Amant (NgÆ°á»i Tình). Những giá trị Ä‘iện ảnh ấy được các tầng lá»›p khán giả yêu chuá»™ng theo nhịp Ä‘á»™ và trình Ä‘á»™ khác nhau, nhÆ°ng tá»±u trung Ä‘á»u đặt ná»n trên thể Ä‘á»™ng của Tây phÆ°Æ¡ng. Từ tình tiết éo le trong Indochine, đến sá»± cung cấp dÆ° giả xÆ°Æ¡ng máu, sinh mạng con ngÆ°á»i cho chiến tranh Ãiện Biên Phủ, hay Ä‘á»™ng tác chủ lá»±c của thể xác trong tình yêu L'Amant..., tất cả má»i diá»…n biến dù được quay trên đất Việt, nhÆ°ng quan niệm đạo diá»…n ở thể Ä‘á»™ng. Nói khác Ä‘i, đạo diá»…n dùng hành Ä‘á»™ng (action), ngôn ngữ, âm thanh làm giá trị căn bản cho tác phẩm. Ãó là má»™t lối nhìn rất Tây phÆ°Æ¡ng, tuy lấy bối cảnh Việt nhÆ°ng không có "không khí" Việt.

     Phải tá»›i Trần Anh Hùng vá»›i Mùi Ãu Ãủ Xanh, quay trên đất Pháp, ở phim trÆ°á»ng Bry sur Marne (vì thiếu phÆ°Æ¡ng tiện tài chính) má»›i thấy xuất hiện tâm hồn Ãông phÆ°Æ¡ng:

- Dùng thể tÄ©nh để nói lên sức sống của cuá»™c Ä‘á»i qua trung gian ống kính.

- Tôn vinh những ngÆ°á»i mẹ thầm lặng, những ngÆ°á»i phụ nữ không được quyá»n Ä‘a ngôn luận lý, mà chỉ có quyá»n câm nín, hy sinh, cho mẹ chồng, cho chồng, cho con trong suốt cuá»™c Ä‘á»i. Bao nhiêu thế hệ phụ nữ Việt Nam đã cuốn Ä‘i, trôi Ä‘i nhÆ° thế...

*

     Trần Anh Hùng diá»…n tả  những thầm lặng ấy bằng caméra trá»±c chỉ. Caméra là nguồn sống, là sinh lá»±c của cuốn phim. Cho nên, nếu muốn nói đến má»™t kỹ thuật trong nghệ thuật Ä‘iện ảnh, tôi cho rằng bí quyết của Trần Anh Hùng nằm ở đôi mắt caméra. Chính đôi mắt ấy đã làm cho khán giả ngá»­i thấy mùi lá cây, hoa cá», mùi mÆ°a, mùi Ä‘u đủ... và cả mùi khổ Ä‘au của con ngÆ°á»i. Chính đôi mắt caméra ấy đã chiếu vào ná»™i tâm của sá»± vật, của các vấn Ä‘á»: từ hạt sÆ°Æ¡ng mai, giá»t nhá»±a Ä‘u đủ, qua những con kiến, con cóc, con á»…nh Æ°Æ¡ng... đến những giá»t nÆ°á»›c mÆ°a long lanh trên lá. "Ãôi mắt" Trần Anh Hùng đã dùng cận ảnh (gros plan) nhÆ° những ẩn dụ để nói lên sức ép ná»™i tâm: Ãàn kiến ngoi ngoai thoi thóp trong đống sáp nến khêu lên tâm trạng khốc liệt của đứa bé vị thành niên, muốn phá phách, muốn tận diệt những bất công xã há»™i mà mẹ nó suốt Ä‘á»i phải chịu bằng cách đổ những bạo Ä‘á»™ng lên đầu "con kiến". Rồi đôi mắt long lanh nhÆ° hai vì sao của đứa bé gái, chiếu hậu vào mặt trái cuá»™c Ä‘á»i. Cảm giác trÆ°á»n trượt của những con á»…nh Æ°Æ¡ng, trong vÅ©ng lầy ẩm Æ°á»›t, ẩn giấu khát vá»ng dục tình trong đêm khuya.

     Tác phẩm dá»±a trên ba Ä‘iểm mạnh:

- Caméra,
- Diễn xuất
- Và nhạc đệm.
     Hai yếu tố đầu tùy thuá»™c đạo diá»…n vì các tài tá»­, phần lá»›n là những diá»…n viên không chuyên nghiệp, trừ nghệ sÄ© Nguyá»…n Anh Hoa từ Việt Nam sang.
     Nhạc đệm của nhạc sÄ© Tôn Thất Tiết góp phần không nhá» vào việc tạo không khí Ãông phÆ°Æ¡ng, gợi cảm giác, và sinh lá»±c cho tác phẩm.
     Trang trí do Trần Nữ Yên Khê đảm nhận, trang nghiêm và khe khắt, hợp vá»›i tÄ©nh mạch của tác phẩm.
 Phần đầu cuốn phim đặc sắc hÆ¡n phần sau: các diá»…n viên đóng hay, diá»…n xuất hợp vá»›i không khí khiêm trang, đạm bạc. Phần sau, nhiá»u Ä‘oạn chậm quá, dài quá, có chá»— màu mè, cải lÆ°Æ¡ng không cần thiết. Cô bé Lu Man San đứng đầu trong diá»…n xuất các vai chính, rồi đến Nguyá»…n Anh Hoa, TrÆ°Æ¡ng Thị Lá»™c... Những vai phụ: hai cậu bé rất Ä‘á»™c đáo.

     CÅ©ng cần nói rằng: Tác phẩm đã được thá»±c hiện vá»›i những ngÆ°á»i Việt mà phần lá»›n sinh trưởng ở Pháp, -từ đạo diá»…n đến diá»…n viên-, hoặc rá»i nÆ°á»›c đã lâu, từ năm 13 tuổi nhÆ° Trần Anh Hùng. NhÆ°ng tất cả hầu nhÆ° đã trút bá» khía cạnh phÆ°Æ¡ng Tây thÆ°á»ng ngày của há», để bÆ°á»›c vào tâm cảm Việt, trong 1 giá» 40 phút. Khoảnh khắc ngắn ngủi ấy đã ghi vào tâm khảm ngÆ°á»i xem những ấn tượng sâu đậm lâu dài.

Paris 9-6-1993
------------------
Chú thích:
Mùi Ãu Ãủ Xanh, phim của Trần Anh Hùng, Ä‘oạt giải á»ng kính vàng (Caméra d'or) Ä‘iện ảnh Cannes 1993.

© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]