Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 Mã quan trong há»™i há»a
Lê Bá Ãảng


 
     Ngá»±a và ngÆ°á»i trong tiếng Việt, vô tình hay hữu ý, có cách phát âm gần giống nhau. Những âm hao tÆ°Æ¡ng Ä‘Æ°Æ¡ng ấy, chiếu vào sáng tác của Lê Bá Ãảng, trở thành má»™t mã quan nghệ thuật Ä‘á»™c đáo.

     Ãối vá»›i Lê Bá Ãảng, ngá»±a là má»™t nhân vật. Ãây không phải là Ä‘iá»u má»›i. Từ thá»i cổ Hy La, ngá»±a đã là ngÆ°á»i, đã có những con centaure ngá»±a-ngÆ°á»i (ngá»±a đầu ngÆ°á»i). Ngá»±a còn biểu dÆ°Æ¡ng cÆ°á»ng lá»±c, sức mạnh dẻo dai, bá»n bỉ, ngá»±a mang ấn tượng ra Ä‘i, tá»± do vùng vẫy, ngá»±a là biểu tượng của chinh nhân, chinh phục, của dục vá»ng, chiến tranh, tính dục... trong con ngÆ°á»i.

     NhÆ°ng ngÆ°á»i luôn luôn coi ngá»±a nhÆ° loài súc vật, tuy khôn ngoan, thông minh, nhÆ°ng vẫn là thú.
     Vá»›i Lê Bá Ãảng, ngá»±a thá»±c thụ là ngÆ°á»i, thế giá»›i ngá»±a của ông là thế giá»›i tá»± do, quần tụ những vÅ© bão, mÆ¡n trá»›n, phong ba, dục tình và tha thiết, là thế giá»›i của chinh phục. Ở ông, ngá»±a chinh phục ngÆ°á»i.
     Thế giá»›i ngá»±a Lê Bá Ãảng là thế giá»›i bất kham, há»—n tạp giữa ảo và thá»±c. Tất cả những biến chuyển tâm linh và hình thức của con ngÆ°á»i hiện hình trong chân dung ngá»±a.

     Vá»›i ngá»±a, nét bút của ông linh Ä‘á»™ng, vùng vẫy, dÆ°á»ng nhÆ° cái mà há»a sÄ© muốn bá»™c lá»™ trong tranh là cái "nhân tính" nÆ¡i con ngá»±a. Ông đạt. Ngá»±a của ông có sức quyến rÅ© mê hoặc của những nhân vật ảo huyá»n, kỳ bí.
     Khi đã bắt được vùng ná»™i tại thâm trầm và u uẩn chung giữa ngÆ°á»i và thú, ngÆ°á»i nghệ sÄ© có thể "giải mã" được những khó khăn ngăn cách giữa vật và nhân.

     Ngá»±a hóa thân thành há»a sÄ©: "Chị Mã" trong má»™t truyện ngắn của Lê Bá Ãảng. Sức sáng tạo của "Chị Mã" cÅ©ng ảo huyá»n, huyá»…n má»™ng và sinh Ä‘á»™ng nhÆ° trần thế con ngÆ°á»i.

     Nếu so sánh thế giá»›i ngá»±a của Lê Bá Ãảng vá»›i thế giá»›i "kịch ngÆ°á»i" của ông, ngÆ°á»i xem không khá»i ví thú tính nÆ¡i con ngÆ°á»i vá»›i nhân tính nÆ¡i con vật. DÆ°á»ng nhÆ° chính ngá»n bút của các "Chị Mã" đã vẽ nên những sinh vật li ti, hoạt náo, triá»n miên, trong vòng: ăn, ngủ, đụ, ị, Ä‘i, đứng, đánh, đấm, khóc cÆ°á»i, gian manh, đạo đức, tá»™i ác và nhân ái... cuồng quay trong địa ngục trầm luân, hay thiên Ä‘Æ°á»ng tục lụy được gá»i là thế giá»›i loài ngÆ°á»i.
     Sá»± lá»±a chá»n hài hòa ngÆ°á»i-ngá»±a, dÆ°á»ng nhÆ° không phải vô tình mà vô hình định trÆ°á»›c: Bằng âm thanh gần gụi ngá»±a-ngÆ°á»i, bằng sá»± uyển chuyển thân thể giống nhau, trong tác hợp nòi tình, bằng Ä‘á»™ng tác thiên di, bằng lòng yêu tá»± do, bằng mãnh lá»±c quật khởi... Ở Lê Bá Ãảng, có sá»± nhập thần giữa ngÆ°á»i và ngá»±a, có sá»± phân thân giữa ngÆ°á»i và ngá»±a, và ngÆ°á»i xem tranh không phân biệt được chính ngÆ°á»i vẽ ngá»±a hay ngá»±a vẽ ngÆ°á»i.

     Há»a sÄ© đã xóa nhòa biên giá»›i giữa nhân và vật để tác thành má»™t thế giá»›i "tạo vật huyá»n đồng" trong nghÄ©a Lão Trang.
     Ông tạo thế giá»›i ngá»±a bằng những dessin cá»±c kỳ giàu có vá» nét, uyển chuyển và có ma lá»±c, mã lá»±c và há»a lá»±c biến những quang cảnh thông thÆ°á»ng trở nên ngoạn mục và má»™ng tưởng.

     Ngá»±a của Lê Bá Ãảng không chỉ là những sinh vật hình thức mà tá»± chúng thoát ra Ä‘á»i sống tâm linh trong ánh mắt, trong nụ cÆ°á»i, trong má»i tác Ä‘á»™ng thể xác và thú tính: Ngá»±a buồn, ngá»±a vui, ngá»±a trầm ngâm, ngá»±a đắng cay, Ä‘au khổ, ngá»±a lồng, ngá»±a phóng, ngá»±a đá, ngá»±a ăn, ngá»±a ngủ, ngá»±a dằn dữ, phong ba, ngá»±a yêu, ngá»±a ghét, ngá»±a nằm, ngá»±a đứng, ngá»±a ngồi... Tất cả những tÆ° thế, những ngậm ngùi của ngá»±a Ä‘á»u được khai triển, trong những chiá»u kích khác nhau, bằng những chất liệu khác nhau. Má»—i khi có má»™t nồng Ä‘á»™ nào đó dâng lên trong huyết quản của ngÆ°á»i nghệ sÄ©, thì lại có... Ngá»±a, và có thể nói má»—i con ngá»±a là sá»± giao thoa giữa má»™t cảm xúc bất kỳ, vá»›i má»™t làn sóng không tên dấy lên từ trá»±c giác sáng tạo, cái mà Francis Bacon gá»i là "accident", tôi xin gá»i là "tia chá»›p" lóe lên từ má»™t cõi không, biến không thành có, biến ngá»±a thành ngÆ°á»i.

Yên Cơ, tháng 1-1997


© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]