Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng
___

 Cấu trúc cách ly trong Ngó Lá»i của Lê Ãạt

     Ở Sénégal, vá»›i mẩu gá»— mun, ngÆ°á»i ta có thể tạo ra trăm nghìn hình tượng nghệ thuật. Trong tranh thủy mạc, chỉ vá»›i vài nét, há»a sÄ© có thể phác cả vÅ© trụ càn khôn. DÆ°á»ng nhÆ° đó là những bí quyết tiết kiệm của nghệ thuật nhà nghèo và là bá»­u bối của những ai đã từng chán ngấy xài sang: Xài sang chất liệu, xài sang thá»i gian, xài sang chữ nghÄ©a... ThÆ¡ ÃÆ°á»ng, vá»›i những chữ tầm thÆ°á»ng, số chữ giá»›i hạn mà có thể tạo sinh những biến ảo vô hạn giữa cảnh và tình.
 

     Lê Ãạt tìm đến nghệ thuật nghèo -art pauvre- nhÆ° má»™t phÆ°Æ¡ng tiện ngó lá»i:

  VÆ°á»n nắng mắt gió bay mùa hoa cải
  Bóng lá răm ngày Phả Lại đắng cay
                (Phả Lại, Ngó Lá»i, trang 18)
     Hai câu tám chữ, tổng cá»™ng 16 chữ. Trong 16 chữ này không có chữ nào bóng bẩy, mạ ká»n, không có chữ sang, chữ diện, toàn những chữ tầm thÆ°á»ng mà ta có thể bắt gặp ở bất cứ ngõ ngách nghèo nàn nào trong chợ chữ. NhÆ°ng nếu thá»­ vài Ä‘á»™ng tác chuyển hoán vị trí của chúng trong hai câu:
  VÆ°á»n nắng mắt gió bay mùa hoa cải
  Bóng lá răm ngày Phả Lại đắng cay
thành:
  VÆ°á»n lá răm gió bay mùa hoa cải
  Bóng ngày phả lại nắng mắt đắng cay
hay:
  Bóng nắng mắt răm gió ngày phả lại
  VÆ°á»n lá bay mùa hoa cải đắng cay

  VÆ°á»n mắt bay mùa hoa ngày phả lại
  Nắng bóng răm gió lá cải đắng cay

  Mắt ngày đắng cay bay mùa hoa cải
  Phả lại vÆ°á»n răm bóng lá gió bay

  Ãắng cay hoa cải nắng gió Phả Lại
  VÆ°á»n răm mùa lá ngày bóng mắt bay

  Ãắng cay lá răm nắng ngày phả lại
  VÆ°á»n mùa hoa gió bóng cải mắt bay

  Ãắng cải cay hoa mắt ngày mùa nắng
  Lá vÆ°á»n phả bóng gió lại răm bay
  v. v...

     Tính theo toán há»c 16 chữ này có thể hoán vị giai thừa (factoriel) 16 thành má»™t tổng số khổng lồ những câu thÆ¡ khác nhau(1). Khi ấy sá»± biến hình của 16 chữ có thể trở thành vô tận và nhÆ° thế hai câu thÆ¡ phả lại trên đây cho ta cái cảm tưởng không chỉ ngắm má»™t vÆ°á»n cải, vÆ°á»n răm trong ngày nắng Phả Lại, mà dÆ°á»ng nhÆ° ta đứng trÆ°á»›c má»™t không gian ảo: thiên nhiên mang tâm cảm và thị giác con ngÆ°á»i Ä‘ang phân thân làm nhiá»u mảnh, rồi tá»± xếp lại thành những cảnh khác, những tình huống khác, cứ nhÆ° thế, nhÆ° thế... Từng mảnh cảnh và tình tá»± do tung bay nhÆ° tranh Chagall dÆ°á»›i sá»± hÆ°á»›ng dẫn của má»™t nhà ảo thuật vô hình: Tụ hợp, ly tan không ngừng trong khoảnh khắc không gian và thá»i gian lạc mất và tìm lại trong nhau.
     Ãó là sá»± cách tân má»›i nhất trong phép tạo hình thÆ¡ Lê Ãạt.

*

     DÆ°á»›i dạng tung bay nhẹ nhàng nhÆ° đùa nghịch, chÆ¡i chữ, thÆ¡ haikâu của Lê Ãạt mang má»™t quá trình tìm tòi sâu xa và cá biệt, má»™t sá»± bắc cầu giữa xÆ°a và nay, trong cấu trúc hình thức và triết lý thi ca. Lê Ãạt đã vượt qua những trở lá»±c của dấu trong tiếng Việt, của trật tá»± chữ trong câu (dấu có nhiệm vụ phối âm và nhạc tính trong câu phụ thuá»™c vào trật tá»± chữ). Ông đã phá câu, xé chữ để sáng tạo má»™t lối nói má»›i má»™t cách ngó lá»i , trong cấu trúc cách ly tạo sinh toàn diện.

     Nếu ở Bóng Chữ, đã có những biến ảo chữ (má»—i chữ giấu những bóng mình) trong cách trượt âm, trượt nghÄ©a. Nếu ở Bóng Chữ đã xuất hiện cấu trúc sóng ngang (tức là má»™t câu thÆ¡ có thể biến đổi tùy theo những cách ngắt câu khác nhau). Thì ở Ngó Lá»i, ngoài biến tấu bóng chữ, biến tấu sóng ngang, các sóng chéo, xiên, trên, dÆ°á»›i, ngang, dá»c, Ä‘á»u có thể giao nhau. Sá»± hoán vị trở nên bất kỳ khiến tính cách tạo sinh mở ra toàn diện: Vá»›i số chữ giá»›i hạn (16) nhÆ°ng âm, ảnh và ý có thể biến đổi gần nhÆ° đến vô cùng. Cho nên, những câu thÆ¡ nhÆ°:

  Trang thiên thanh ấp xanh mùa cốm tiếc
  ThÆ° ủ tình thu ép biếc hÆ¡i hÆ°Æ¡ng
                                    (ThÆ° xÆ°a, trang 49)
không chỉ có má»™t kiếp sống, mà chúng có thể có những kiếp sống khác, tùy theo sức tạo sinh của ngÆ°á»i Ä‘á»c:
  Trang thÆ° ủ tình thu mùa cốm biếc
  Ấp thiên thanh xanh ép tiếc hÆ¡i hÆ°Æ¡ng

  Biếc trang tình ép thu xanh mùa cốm
  Tiếc hÆ¡i hÆ°Æ¡ng ủ ấp thu thiên thanh
  ...

     Lê Ãạt gá»i thÆ¡ ông là haikâu, có lẽ để phân biệt vá»›i hai câu hiểu theo nghÄ©a thông thÆ°á»ng, vì ẩn sau má»—i haikâu, còn có những hai câu thÆ¡ khác chÆ°a khám phá. Ngó Lá»i ẩn cả bóng chữ lẫn bóng câu.

     Trong văn há»c hiện đại, ngÆ°á»i ta thÆ°á»ng Ä‘á» cao vai trò của ngÆ°á»i Ä‘á»c nhÆ° má»™t đối tác văn há»c trá»±c diện vá»›i tác phẩm. NhÆ°ng thá»±c ra không phải tác phẩm nào cÅ©ng cho ngÆ°á»i Ä‘á»c cái quyá»n liên danh vá»›i tác giả. Vá»›i những câu thÆ¡ cổ Ä‘iển nhÆ°:

  Buồn trông cá»­a bể chiá»u hôm
  Thuyá»n ai thấp thoáng cánh buồm xa xa
                                            (Nguyá»…n Du)
hoặc hiện đại như:
  Vậy sao em lại ngủ
  ngủ trong lòng má»™ trong nghÄ©a địa thân thể anh
  vá»›i áo cá» may châm da thịt
                                        (Thanh Tâm Tuyá»n)
thì ngÆ°á»i Ä‘á»c chỉ có thể nghiêng mình, tiếp nhận cảnh tình, mà không thể tiếp tục tạo sinh ra những câu thÆ¡ má»›i, nhÆ° vá»›i:
  Thê Húc dáng cong bÆ°á»›c chiá»u ký ức
  Trang mây bay Bút Tháp má»±c xanh ngày
                                    (Hồ chiá»u, trang 96)

  Ký ức chiá»u ngày bÆ°á»›c cong Thê Húc
  Má»±c xanh bay bóng Tháp Bút trang mây

  Thê Húc mây bay bÆ°á»›c chiá»u ký ức
  Bút Tháp cong trang dáng má»±c xanh ngày
  ......

     ThÆ¡ haikâu của Lê Ãạt không phát sinh từ haiku của Nhật Bản mà gần gụi vá»›i tinh thần phá câu của Mallarmé và tính chất Ä‘á»™c lập chữ trong thÆ¡ chữ Hán. TrÆ°á»›c khi là má»™t dấu hiệu chỉ định sá»± vật, chữ Hán đã mô tả sá»± vật bằng Ä‘Æ°á»ng nét: Má»—i chữ là má»™t đồ hình. Bản thân chữ Hán là những bức hoạt há»a phối âm, có khả năng tá»± túc, Ä‘á»™c lập vá»›i những chữ khác. Ví dụ câu thÆ¡ Thiên địa phong trần của Ãặng Trần Côn, tức Trá»i - đất - gió - bụi là 4 chữ Ä‘á»™c lập. Ãây không phải là má»™t câu thÆ¡ (hiểu theo nghÄ©a cổ Ä‘iển: Câu có chủ từ, Ä‘á»™ng từ, tÄ©nh từ) mà là nhiá»u câu thÆ¡ vì ta có thể đảo lá»™n trật tá»± 4 chữ : Ãất gió bụi trá»i, trá»i bụi gió đất... không há» gì. NhÆ°ng khi Phan Huy Ãch chuyển sang tiếng Việt thành Thuở trá»i đất nổi cÆ¡n gió bụi thì chỉ còn có má»™t câu thÆ¡ hay và chỉ má»™t mà thôi: câu thÆ¡ Việt không thể đảo lá»™n trật tá»± nhÆ° câu thÆ¡ chữ Hán (không riêng gì Phan Huy Ãch, mà hầu nhÆ° bất cứ ai dịch thÆ¡ ÃÆ°á»ng, dù là dịch hay, cÅ©ng làm mất tính cách Ä‘á»™c lập chữ  trong câu thÆ¡ chữ Hán).

     Lê Ãạt dÆ°á»ng nhÆ° có ý muốn phá vỡ trật tá»± này. Ông phá câu tiếng Việt, ông cởi trói thÆ¡ ông khá»i hình thức câu, để Ä‘i đến câu bất định: Má»™t cấu trúc cách ly toàn diện.

     ÃÆ°Æ¡ng nắng Ä‘Æ°á»ng rùng lạnh cÅ©ng có thể là: ÃÆ°á»ng nắng Ä‘Æ°Æ¡ng rùng lạnh hay Rùng lạnh Ä‘Æ°á»ng Ä‘Æ°Æ¡ng nắng, vv... Vá»›i thủ pháp này, nhà thÆ¡ Ä‘á»™c lập và dân chủ hóa má»—i chữ; nói khác Ä‘i ông tháo chữ ra khá»i phép đặt câu theo văn phạm cổ Ä‘iển (má»—i chữ có má»™t chức vụ cố định trong câu). Ông Ä‘Æ°a chữ ra khá»i lãnh vá»±c quan liêu để đạt tá»›i sá»± bình đẳng bình quyá»n: Má»—i chữ Ä‘á»u đắt giá nhÆ° nhau, Ä‘á»u tá»± do Ä‘i lại trong kâu. Có thể đó là má»™t hình thức thá»±c hiện dân chủ và nhân quyá»n trong trận đồ chữ nghÄ©a của Lê Ãạt. Chữ trở thành má»™t sinh thể tá»± do hành Ä‘á»™ng và di Ä‘á»™ng. Ở má»—i vị trí khác nhau, chúng tạo nên những môi trÆ°á»ng khác, những tình huống khác. Chữ là hóa thân của con ngÆ°á»i. Mỹ há»c bá»—ng mang đậm má»™t tính đạo đức há»c sâu nặng.

*

     Có thể xem thÆ¡ Lê Ãạt nhÆ° những bức há»a mang Ä‘Æ°á»ng nét "thiên di", chuyển từ hữu hình sang vô thể, từ vô thể trở lại hữu hình. Chuyển từ phong cảnh sang tình cảnh, từ vật chất sang con ngÆ°á»i trong luân hồi giữa mÆ¡ và thá»±c, phối hợp không gian, thá»i gian và khoảnh khắc:

  Tháp Gô tích núm đồi trÆ°a thở nắng
  Chuông ngân chim thân trắng bÆ°á»›m cá»±a mình
  Lá»­a gạo thắp hoa đèn soi cá» lạ
  Mây SÆ¡n Tinh nÆ°á»›c cả ngã ba tình
                                    (Trung du, trang 25)
     Ãây là phong cảnh trung du trải dài trong không gian và thá»i gian? Ãây là trận bão tình SÆ¡n Tinh - Thủy Tinh trong má»™t thá»i cổ tích? Hay đây là khoảnh khắc khá»a thân hiện hình của ngÆ°á»i kiá»u nữ trong những truyá»n thuyết muôn Ä‘á»i? Tính chất di Ä‘á»™ng từ thá»±c tại hữu hình chuyển sang ảo ảnh, từ tâm cảnh sang tâm linh, sang những chuyển biến vô hình, siêu hình, phải chăng là cuá»™c hành trình trong vô thức, giữa mÆ¡ và thá»±c, giữa thức và tỉnh, mà có lần Lê Ãạt gá»i là há»™i chứng từ thức:
  Khuya mõ Ä‘oạn tình, kinh thoát tục
  ThÆ¡ trang ngân tâm từ thức lụy trần
     Ai gõ mõ, ai Ä‘oạn tình, ai Ä‘á»c kinh, ai thoát tục? Ai làm thÆ¡, ai từ thức, ai lụy trần? Ai thanh, ai tục? Ai tỉnh, ai mÆ¡?...

*

     Chênh vênh giữa nhiá»u biên địa, Ngó Lá»i là sá»± hiện diện và gặp gỡ của những vắng mặt: Cổ thi, ÃÆ°á»ng thi, ca dao, Nguyá»…n Du, Mallarmé, Desnos, quá khứ, ká»· niệm, Æ°á»›c hẹn, bá»™i thá»... trong má»™t ngôn ngữ tình đã được giải phóng:

  Tàu đắm hẹn bá»™i thá» lênh láng biển
  Trắng tinh bá» má»™ng thải nhiá»…m ô mÆ¡
                                (Ô nhiá»…m, trang 139)
     Từ má»™t ngoại cảnh thá»i sá»±: tàu đắm, ô nhiá»…m biển của thá»i nay, Haikâu nhÆ° vết dầu loang dần trên mặt sóng, chuyển sang tâm cảnh của những hẹn biển thá» non, của những giấc mÆ¡ ô nhiá»…m, của những tinh má»™ng láng lênh, của những bá»™i Æ°á»›c bá»™i thá»...
     Hay từ má»™t huyá»n thoại thá»i danh:
  Tóc phong lan cổ bạch đàn tích sóng
  Mắt thoại huyá»n sông chén ngấn hò khoan
                                    (Thoại huyá»n, trang 37)
     NgÆ°á»i đẹp trong tranh ngập ngừng bÆ°á»›c ra, bá»—ng vỡ tan nhÆ° mảnh gÆ°Æ¡ng bá»™i Æ°á»›c; nhÆ° những con chữ bá»™i tình vừa há»™i tụ nên hình hài nàng trong giây lát đã vá»™i chia tay để Ä‘i tìm những thoại huyá»n chÆ°a biết, những tích cổ chÆ°a hay của những lan phong tóc, những thoại bạch đàn, những sông sóng mắt, những mắt hò khoan, những cổ ngấn đàn...
     Từ hận vạn cổ, trăng Khuất Nguyên xÆ°a, thoát thai:
  Bóng cá dạ trăng buồn quẫy nÆ°á»›c
  Dằng dặc tình tăm chữ giải oan
                    (Khuất Nguyên, trang 80)
     Hay câu thÆ¡ Ãá»— Phủ, biến thành:
  Ãôi bóng câu huyá»n cong biếc liá»…u
  Má»™t hàng cÆ°á»i trắng thẳng thanh thiên
                        (Xuân Ãá»— Phủ, trang 83)
     Nhà thÆ¡ hẳn đã nắm bắt được cái "khoảnh khắc" bây giá» và ở đây, cho nên ông tạo Ä‘iá»u kiện gặp gỡ giữa xÆ°a và nay, để những bóng cá, dạ trăng oan khuất năm xÆ°a, có dịp giải oan cho những hận tình chÆ°a ngó, để những hàng cÆ°á»i trắng bây giá» có thể thăng thiên lên bầu trá»i xanh xÆ°a sau.

*

     Tính cách trữ tình và lãng mạn không lá»™ mà nhÆ° đã nhá»  thành mật tố, ngấm vào chữ rồi sao lên, khiến các con chữ ráo hoảnh, chúng nhÆ° chÆ°a hỠđẫm lệ bao giá». Có vẻ há» hững, thản nhiên, vô tình, nhÆ°ng thá»±c ra chúng đã nhiá»…m tình từ tâm, lụy tình từ kiếp trÆ°á»›c, đã Ä‘am mê hÆ¡n má»™t lần Ä‘á»i và đã vượt khá»i nhục cảm Ä‘á»i thÆ°á»ng để Ä‘i vào xác thân ái ân Ä‘á»i chữ, khiến má»—i kết hợp hôm nay Ä‘á»u phát ra má»™t tình trÆ°á»ng, má»™t từ trÆ°á»ng, tÄ©nh lặng mà vô cùng Ä‘au thÆ°Æ¡ng và dậy sóng:

  NgÆ°á»i đẹp lẩn khe hai hàng chữ tối
  Thủ thÆ° mù lần lẻ má»™t lối mê.
                        (Borges, trang 84)
     Hành Ä‘á»™ng thÆ¡ trong Ngó Lá»i chủ yếu là má»™t hành trình vào tình vừa cách ly, vừa há»™i tụ. NgÆ°á»i thÆ¡ nhá» cậy vô thức phát lá»™ những khoảnh khắc khác nhau của má»™t Ä‘á»i tình, của nhiá»u Ä‘á»i tình, của má»™t ná»n văn hóa, của nhiá»u ná»n văn hóa, những ngá»n lá»­a Ä‘am mê,... và cắt ra những hình tượng, những mảnh puzzle ghép lại thành thÆ¡ trong má»™t công nghệ sinh há»c chữ đặc biệt. NhÆ°ng má»—i yếu tố vẫn còn mang trong mình những vết thÆ°Æ¡ng quá khứ, chÆ°a hết lụy tình mà đã hồi sinh, chúng Ä‘em vào Ä‘á»i má»›i những niá»m Ä‘au cÅ©:
  Tim lặng lạnh gốc bồ Ä‘á» mÆ°a cÅ©
  Chim gõ mõ kiếp xÆ°a chÆ°a hết rÅ© lụy tình
                                    (Chim gõ mõ, trang 48)
*

     Chúng ta sinh ra trong cô Ä‘Æ¡n, gián Ä‘oạn và chết Ä‘i trong gián Ä‘oạn, cô Ä‘Æ¡n. Má»—i cố gắng "giao lÆ°u" vá»›i kẻ khác dÆ°á»ng nhÆ° chỉ là ảo tưởng. Ở chóp đỉnh của hạnh phúc, hai cá thể cÅ©ng không biết những gì Ä‘ang xảy ra trong nhau, bởi Ä‘au không thể chia, sÆ°á»›ng không thể sẻ, bởi không có cầu "thông thÆ°Æ¡ng" trá»±c tiếp và liên tục giữa con ngÆ°á»i.
     Những bắt gặp cảm thông, nếu có, chỉ là những tíc tắc tức thá»i, những lóe chá»›p ngá»™ tình, nhÆ° những tia lá»­a sáng tạo sinh rồi tắt. Bachelard có lần Ä‘á» nghị: Nếu chúng ta thá»­ nhìn lại tÆ° tưởng của mình, sẽ thấy chúng không ngừng bị xóa theo má»—i khoảnh khắc trôi Ä‘i.

*

     Má»—i khoảnh khắc ra Ä‘i mang theo những mẩu sinh mệnh tÆ° tưởng chÆ°a kịp thành hình mà đã tàn lụi. NhÆ°ng thá»i gian cÅ©ng chỉ là má»™t chuá»—i dài những khoảnh khắc chết yểu. Thá»i gian vừa là nghÄ©a trang, vừa là cái nôi của những tích tắc tức thá»i. Thá»i gian mang tính chất đứt Ä‘oạn của cuá»™c Ä‘á»i, và má»—i khoảnh khắc là má»™t cô Ä‘Æ¡n, chia biệt, giam cõi âm trong lòng, bởi còn Ä‘ang sống nó đã chết. Khoảnh khắc tá»±a nhÆ° định mệnh của con ngÆ°á»i: Sống để tiến vá» cái chết, và nó cÅ©ng gắn liá»n vá»›i trá»±c giác sáng tạo, cÅ©ng lóe lên rồi cÅ©ng tắt lụi, nếu con ngÆ°á»i không kịp thá»i ghi lại bằng chữ. Chữ chính là thịt xÆ°Æ¡ng của những sinh mệnh tÆ° tưởng lóe lên trong khoảnh khắc.

     Chữ chính là chứng từ của những mẩu tÆ° tưởng đã qua Ä‘á»i :"Heo may từ xao xác nghÄ©a trang già" (trang 80). Chữ cÅ©ng mang định mệnh gián Ä‘oạn và cô Ä‘Æ¡n của khoảnh khắc, của Ä‘á»i ngÆ°á»i, nhÆ°ng chữ sống sót, chữ không bị thá»i gian xóa Ä‘i nhÆ° xác thân hay khoảnh khắc

  Trăng liêu trai hoa cá»­a trang không ngủ
  Tá»± vị ma vá» chữ dụ má»™ng du
                                (Chữ khuya, trang 85)
     Chữ là thuật cho phép ngÆ°á»i sống sống vá»›i ngÆ°á»i chết, cho chúng ta hôm nay sống vá»›i Nguyá»…n Du, Lý Bạch, Tản Ãà hôm qua, trong những khoảnh khắc Ä‘ang trôi, kéo theo những chia ly cách biệt.
     Lê Ãạt gắn bó sâu xa vá»›i ý niệm thá»i gian, khoảnh khắc, vá»›i tình yêu, sá»± sống và sá»± chết, hẳn không khá»i nghiệm suy vá» những mất mát trong phút giây Ä‘ang sống.
    Hành Ä‘á»™ng cách ly và tạo sinh con chữ, Ä‘em nó ra khá»i từ trÆ°á»ng liên tục của những câu thÆ¡ có văn phạm, phải chăng, ở đây không chỉ là sá»± cách tân hình thức ngôn ngữ thÆ¡, mà còn là sá»± thá»±c hiện tá»± do và cÅ©ng là má»™t cách tìm mình, tìm đến tận nguồn của những cô Ä‘Æ¡n gián Ä‘oạn trong sá»± sống; tìm cách hồi sinh những phút giây sáng tạo hiếm hoi trong Ä‘á»i để kết thành má»™t xâu chữ -tình- thoát khá»i sá»± hủy diệt của thá»i gian? Nhà thÆ¡ vÄ©nh viá»…n là má»™t kẻ lang thanh trang lần quê chữ tìm mình (trang 122). Há»a hằn cÅ©ng có lần nhà thÆ¡ du cÆ° kia may kỳ ngá»™ má»™t khoảnh khắc vÄ©nh cá»­u.

*

     Nặng nợ vá»›i chữ, vá»›i tình, vỡi chữ tình và tình chữ, thÆ¡ Lê Ãạt gánh những kiếp tình, nổi, chìm, lỡ, mòn, thá», bồi, lầm, lá»—i... trong má»—i hóa thân chữ.

  Ãất lở đá mòn má»™t hai chìm nổi
  Thá» bồi lá»i cát lá»—i phải lầm sông
                        (Thá» bồi, trang 125)
     Lá»­a Ngó Lá»i thầm thì trong bóng câu bóng chữ, rủ ngÆ°á»i Ä‘á»c má»™ng du trong cõi có có không không, kết hợp không gian thá»i gian trong những sát na hò hẹn, chia ly, bùng lên rồi tắt lịm, khâm liệm má»™t vÅ© trụ nhá»› thÆ°Æ¡ng, đắm say, cô Ä‘Æ¡n, gián Ä‘oạn, phân kỳ, mà hồn chữ thể hiện và hồi sinh những chứng tích của sá»± sống tưởng đã chết trong con ngÆ°á»i.
     ThÆ¡ Lê Ãạt tỉnh táo mà Ä‘am mê, xót xa và hy vá»ng; dÆ°á»ng nhÆ° bình thản, vô tâm, nhÆ°ng đến được chá»— vô tâm có đâu là dá»…? Chẳng đã trải bao hành hÆ°Æ¡ng trắng má»™ng?
  Ai đốt rừng cho gá»— tiêu tâm (trang 60)
     Cảm Æ¡n chữ đã không phụ nhà thÆ¡ và nhà thÆ¡ Ä‘a mang đã trả lại cho tim ta những ká»· liệm vùi nông chân lá»™ úa tình (trang 164) trong má»™t thoáng ngá»™ yêu:
  Má»™t huệ tình Æ¡n chữ ngá»™ thừa yêu (trang 176)
Yên Cơ, Giáng Sinh 1997


Chú thích

1 hoán vị g(i)ai thừa 16! = 1x2x3x ... x16 = 20.922.789.000, gần 21 tỷ.

© 1991-1998 Thụy Khuê



Trở Vá»   ]