Chim Việt Cành Nam             [  Trở Vá»   ]

Thụy Khuê

Sóng từ trÆ°á»ng II
___

 Marie Sến, Phạm Thị Hoài

     Phải thÆ°a ngay vá»›i bạn Ä‘á»c lạc quan hải ngoại rằng: Nếu ai bắt được Marie Sến, chá»› vá»™i hồ hỡi, chào mừng rằng đây "đích thá»±c" là "văn chÆ°Æ¡ng hải ngoại", là tác phẩm chống cá»™ng, "lá»™t trần" Ä‘á»i sống xã há»™i cá»™ng sản không thÆ°Æ¡ng tiếc, còn "chúng ta" (tại ngoại) vô can.
     Và đối vá»›i bạn Ä‘á»c bi quan trong nÆ°á»›c, chÆ°a có dịp Ä‘á»c Marie Sến, mặc dù sách đã do Thanh Văn xuất bản tại Mỹ từ năm 1996, cÅ©ng không nên buồn, rồi các bạn sẽ được Ä‘á»c và biết đâu các bạn sẽ chẳng hết mình lên án Marie Sến "bôi nhá» tổ tiên", "phỉ báng thánh hiá»n", "mạ lỵ dân tá»™c".

     Xin mách rằng: Marie Sến trật rầy quốc cá»™ng, Marie Sến chừng nhÆ° cÅ©ng "không có tham vá»ng" nói xấu lèm bèm vụng vá» thô thiển bất cứ ai, bất cứ cá nhân hay thành phần xã há»™i nào. Sến chỉ quên không viết mào đầu: Nếu có giống má»™t "mẫu hình thá»i đại" nào đó là "ngoài ý muốn của tác giả" nhÆ° ngÆ°á»i ta vẫn có lệ ghi nhÆ° vậy ở trang đầu những tiểu thuyết thá»i danh.
      Marie Sến là má»™t tác phẩm quậy. Nó khuấy đục những môi trÆ°á»ng giả đò trong, lập nghiêm đạo đức, bằng ngôn ngữ "cách tân" rất mốt, thứ ngôn ngữ sống Ä‘á»™ng, lai căng; vá»›i chủ đích Ä‘iá»u tra sá»± thá»±c vá» những cÆ¡n sốt Sến thá»i đại, trong lòng những hữu thể Việt Nam, trong nÆ°á»›c cÅ©ng nhÆ° ngoài nÆ°á»›c, quốc cÅ©ng nhÆ° cá»™ng ở thá»i này.

*

     Sến là "phăng-tát" dân tá»™c (nói má»™t cách bác há»c, Sến mang tính ảo đăng) không phân biệt tả khuynh, hữu khuynh, má»›i cÅ©, hiện đại hay truyá»n thống. Sến là Sến tú cua.
     Marie Sến là má»™t ẩn số, má»™t ẩn ức, má»™t sếch-áp-pin, má»™t thá»±c tại "phi lịch sá»­", cải lÆ°Æ¡ng, rởm, lai căng, má»™t Tôn Ngá»™ Không Việt, hiện đại hóa, nữ hóa, ảo hóa, rất quậy.
     Sến (có vẻ) gốc gác đến từ phÆ°Æ¡ng Nam, muốn phá bÄ©nh sá»± ổn định môi trÆ°á»ng phía Bắc. Sến là má»™t thá»±c thể đồi trụy, là nhá»t ung thÆ° và nó cÅ©ng là tình yêu, là tá»± do vá»›i bản chất mÆ¡ hồ và không tưởng: Sến là má»™t tác phẩm văn há»c.
     CÆ¡n sốt Sến bốc lên trong không khí giao lÆ°u tÆ°ng bừng giữa cái đổi má»›i và cái phải đạo, cái tích cá»±c và cái tiêu cá»±c, cái kinh tế thị trÆ°á»ng và cái xã há»™i chủ nghÄ©a, cái phản kháng và cái chính thống, cái Mỹ và cái Việt Ä‘á» huá». Tóm lại, Sến, hầm bà làng nhÆ° ngôn ngữ Việt Nam "hiện đại": Nó rổn rang, lổn nhổn, nó lai căng, nó nhăng nhít, nó lưỡi gá»—, nó siêu cÆ°á»ng, nó a dua, nó bẻm, nó lém, nó tôm tép rẩy những: prô-tít, manh-xá»-lam, si Ä‘a, em xi-rô, đét xe, phó mát, mác, mác xá» (nghÄ©a là mác bằng tiếng Tây), ghế Việt Bắc, túi phong lÆ°u, bản sắc dân tá»™c, hông Ä‘a 67, bây bi, gút bai, bách gia chi tá»­, hen nô, ai lá»›p iu, uy ét xì a, kit mi, Ä‘á» rim, giấc má»™ng mê ny...

*

     Marie Sến có má»™t nhan sắc tròn trÄ©nh Thúy Vân. Ãặc Ä‘iểm: Sến ăn hết mình, Sến chẳng sợ béo, Sến không sÄ© diện hão. Sến có tâm hồn khêu gợi kiểu Emmanuelle (hay Linda mặt ngang?), được giải phóng tình dục sau cÆ¡n cách mạng toàn cầu me-xoát-xăng-tuýt (Mai 68). Sến có sá»± chất phác rất Thị Nở và má»™t tính ngÆ°á»i rất Ngá»™ Không. Cả ngần ấy thứ "vận" vào Nguyá»…n Thị Sến, me (tây, ta) thá»i mở cá»­a, rất mốt, má»™t thá»±c thể yêu tá»± do, thích ái tình cải lÆ°Æ¡ng mùi mẫn, vào ra xuất quá»· nhập thần, đằng vân giá vÅ© nhÆ° khỉ đá.
     Marie Sến có quan hệ "ninh tinh" vá»›i ít nhất ba thế hệ: Nằm trong sáu phạm trù cá nhân mà năm là viện sÄ© chính cống và má»™t suýt thành viện sÄ©.

     Thế hệ già: Má»™t viện sÄ© trí thức, cách mạng Việt Bắc, rồi Nhân Văn, ba mÆ°Æ¡i năm Ä‘á»a đầy.
     Thế hệ trung niên: Má»™t viện sÄ© nhà quê, ngày đánh răng ba bận, sản phẩm nông thôn trăm phần trăm. Má»™t viện sÄ© bác há»c, Ä‘i Tây (Tây Liên Xô) nghiện phó mát, lấy tiếng Mẽo làm chuẩn. Má»™t viện sÄ© nhà văn, Ä‘ang ngồi viết truyện Marie Sến -có lẽ là tác giả trá hình- bạc nhược, lÆ°á»i biếng, dân Hà Thành chính hiệu.
     Và thế hệ thứ ba, choai choai, gồm hai cậu ấm, thằng Tân hoang tưởng, khinh bỉ tổ tiên, trầm mình trong những cuá»™c Ä‘á»™c thoại hun hút dài những cô Ä‘Æ¡n tập thể, và những ký ức uất hận. Thằng Tân "ra Ä‘á»i khi ông Thân đã Ä‘i kéo xe bò ở trại cải tạo, nhÆ°ng ấm Tân làm nhÆ° chính nó má»›i là kẻ lằn vai, chính nó vác trên lÆ°ng ná»—i Ä‘au địa ngục của cả má»™t thế hệ trí thức bị đầy ải"
(Marie Sến, nxb Thanh Văn, California 1996, trang 34)

     Cậu ấm thứ hai là thằng Ãủ. Thằng Ãủ, típ Răm Bô bản xứ, con đẻ của các cuá»™c luân dân Ä‘iên rồ đẩy hàng trăm ngàn ngÆ°á»i Hà Ná»™i Ä‘i nông thôn, miá»n núi, và cho dân miá»n núi, nông thôn vá» chiếm há»™ khẩu Hà Ná»™i. Thằng Ãủ, con của me ta Tứ Kỳ vá»›i Sở Khanh Hà Ná»™i, lá»›n vụt, ngoại khổ, du côn, hậu Thánh Gióng, là khối thịnh ná»™ lừng lững nhất nÆ°á»›c Nam. Bao nhiêu uất ức nó quất lên đầu thằng bố Sở Khanh:

 "Tao cưỡi lên đầu chúng mày, quân thành thị lÆ°u manh, quân thành thị ton hót, quân thành thị hèn Æ°Æ¡n thây, lÆ°á»i thối thịt. Ãứa nào đào ngÅ©? Thằng Hà Ná»™i! Ãứa nào trốn việc? Thằng Hà Ná»™i! Ãứa nào vào làng ăn trá»™m gà? Thằng Hà Ná»™i! Ãứa nào làm hại Ä‘á»i con gái nhà ngÆ°á»i ta rồi gút bai? Thằng Hà Ná»™i! Ãứa nào mua thủ trưởng? Thằng Hà Ná»™i! Ãứa nào bán lá»±u đạn? Thằng Hà Ná»™i! Ãứa nào say rượu, triết lý thối cả đêm? Thằng Hà Ná»™i!" (trang 31)
     Ãấy chỉ má»›i là "chân dung" hai nhân vật Ä‘iển hình cho thế giá»›i trẻ "tÆ°Æ¡ng lai của đất nÆ°á»›c", và đây là thế giá»›i thượng lÆ°u trí thức có nhiệm vụ lãnh đạo Ä‘á»i sống tinh thần của dân tá»™c: "Ông viện trưởng có thể tiếp khách trong quần pyjama phía dÆ°á»›i, áo len phía trên, mà không thấy gì bất tiện. Ông là má»™t ngÆ°á»i Việt Ä‘iển hình, nhặt nhạnh khắp nÆ¡i trên thế giá»›i và sống chen chúc vá»›i những vật dụng tùy tiện của mình, nhà ông giống má»™t cá»­a tiệm bán đồ lÆ°u niệm đông tây kim cổ. (trang 41)
     "Trí thức chúng ta không Ä‘i ra ngoài để mang vá» những kiến thức trÆ°á»›c sau cÅ©ng trở thành vô dụng" (trang 47)

*

     Marie Sến là cuá»™c phiêu lÆ°u tìm sá»± thật trong lòng ngôn ngữ Việt. Má»™t cuá»™c phiêu lÆ°u bí mật. Sến là má»™t nhân vật ảo, không thể sá» mó được. Sến, nhÆ° lá»i tác giả, là má»™t câu đố, giải được Ä‘oạn này thì Ä‘oạn kia càng bí hiểm hÆ¡n.
     Kẻ nào chiếm Ä‘oạt được Sến Ä‘á»u toi mạng. Thằng Tân chết trÆ°á»›c, rồi đến thằng Ãủ, v.v... Sến nhÆ° cái Ä‘á»™ng thiên thai sâu thẳm, huyá»n bí và nguy hiểm, mà ngàn Ä‘á»i, những kẻ không biết sống không thể chiếm hữu được. Sến là tình yêu.

     Sến còn là Tác Phẩm mà bạn cầm trên tay, viết bằng thứ ngôn ngữ Sến, của má»™t dân tá»™c Sến, trong má»™t nhà nÆ°á»›c Sến. Ai dám bảo Sến dở? Ai dám chê Sến quê mùa? Sến là "tiến trình đổi má»›i xuyên qua các thá»i đại từ Hán thuá»™c đến ngày nay". Sến lai căng. Sến chính là cái tính dân tá»™c mà Phạm Thị Hoài muốn khám phá, muốn khai quật. Sến là sá»± thật. Và kẻ nào mon men đến gần sá»± thật, muốn làm tình vá»›i sá»± thật, tất phải hóa kiếp, đổi há»™ khẩu xuống âm ty.

*

     Marie Sến tung tăng Ä‘i lại trong môi trÆ°á»ng viện sÄ© chung cÆ° há»™p diêm méo mó, bốn há»™ chung nhau má»™t cầu thang, cùng câu cÆ¡m ở má»™t viện và cùng yêu má»™t ngÆ°á»i: Marie Sến. Sá»± chung đụng bắn tung ra tất cả mùi vị cá nhân, và má»—i cá nhân lại gánh cái mùi chung của thế hệ.
     "Ãp phe Sến" bắt đầu chỉ là fantasme của xã há»™i trí thức, viện sÄ© Hà Ná»™i; rồi từ bốn há»™ viện sÄ© ấy, Sến xuất hành tứ tung vào xã há»™i: má»—i chi tiết trên má»™t nhân vật, trong má»™t hành Ä‘á»™ng cá nhân hay tập thể Ä‘á»u có "tính Sến"; từ các há»™i nghị, di sản, đổi má»›i, nổi loạn, vợ chồng... đến tình dục, văn chÆ°Æ¡ng, dấn thân, phản kháng, dân chủ, Ä‘i nÆ°á»›c ngoài, tất cả Ä‘á»u xà bần, hổ lốn, làm dối, làm giả, pha trá»™n nhau nhÆ° hÅ© nÆ°á»›c mắm mậu dịch Việt Nam thuần túy. Tác phẩm nhại cái tính cóp, "tính Sến" ấy, "tính dân tá»™c" ấy trong ngôn ngữ giai cấp, ngôn ngữ cá nhân. Và chính cái ngôn ngữ ấy xác định bản chất của cá nhân, của tập Ä‘oàn và của dân tá»™c:

 "Tôi xin mạo muá»™i nhắc bạn Ä‘á»c rằng trong giá»›i hàn lâm, thỉnh thoảng lại dậy lên má»™t phong trào dùng từ má»›i (...) Chẳng hạn tính nữ, khi tai chúng ta đã Ä‘iếc dở vì nghe ù ù cạc cạc toàn những tính đảng, tính dân tá»™c, tính thá»i đại, tính chiến đấu, tính công khai, tính khách quan, tính giai cấp, tính phê bình, tính cảnh giác, tính nhân loại, tính xã há»™i, tính nhân dân, tính tập thể, tính ká»· luật, tính khái quát, tính phê phán... thì má»™t từ thÆ°á»ng nhÆ° tính nữ bá»—ng vang lên nhÆ° má»™t cuá»™c cách mạng nhung, nó mở cá»­a ra má»™t con Ä‘Æ°á»ng chÆ°a ai Ä‘i, nó gợi ra má»™t cái gì cá nhân, riêng tÆ°, thuá»™c vá» con ngÆ°á»i, mÆ°á»i năm trÆ°á»›c ngÆ°á»i ta gá»i chung đấy là tiểu tÆ° sản. Bạn Ä‘á»c có thể chắc chắn rằng há»c giả đầu tiên của chúng ta dám dùng tính nữ đã tá»± coi mình là má»™t đại diện đáng kể của giá»›i dissident. Ông ta có quyá»n khoe rằng thÆ° tín của mình bị kiểm tra và dÄ© nhiên vụ tổ chức của cÆ¡ quan sẽ phong tá»a má»i lá»i má»i ông Ä‘i nÆ°á»›c ngoài dá»± há»™i nghị." (trang 29)
     Và đây là thằng Ãủ, Răm bô bản xứ, hậu Thánh Gióng, con lai Hà Ná»™i Tứ Kỳ, diá»…n thuyết dậy Ä‘á»i ở chợ ngÆ°á»i, đầu Ä‘Æ°á»ng Giảng Võ:
 "Các ngÆ°á»i phải nàm việc nghiêm túc, nhÆ°ng má»™t khi quân Hà Ná»™i giở thói mất dậy, bóc ná»™t ngÆ°á»i nhà quê chất phác, thì đái vào nồi nÆ°á»›c phở, tÆ°Æ¡ng mùn cÆ°a vào vữa xây tÆ°á»ng, tung hê xích nô, bóp vú bá»n con Ä‘Ä© thị thành mắt xanh má» Ä‘á», cứ nhằm những con Ãá» Rim Giấc Má»™ng Mê Ny mà chém, nếu cần thì cho tuốt má»™t mồi ná»­a nà xong. Tá»™i vạ đâu thằng Ãủ này chịu hết." (trang 33)
     Và đây là trÆ°á»ng hợp há»c chữ của thằng Tân, con nhà trí thức kinh niên phản kháng:
 "Thằng Tân đẩy em (tức Marie Sến) vào thế giá»›i đàn ông cao siêu mà nó khinh bỉ. Nó ngá»­i ra mùi thất bại của cái thế giá»›i đó từ chăn tã nhà nó, trÆ°á»›c khi biết tởm mùi phân ngÆ°á»i. Ngồi nghịch dép dÆ°á»›i gầm bàn, nó thuá»™c những từ Ä‘á» mô cá» ra xi, li bẹc tê và cuyn tuya trÆ°á»›c khi phải đánh vần a a a quả na, Æ¡ huyá»n á» lá cỠở trÆ°á»ng, sau này há»… nghe ai tha thiết phát âm mấy từ sang trá»ng đó, nó chỉ nhếch cÆ°á»i nhá»› bạn bố nó tan cuá»™c bàn luận chính trị xã há»™i đứng lên dép ông dép tôi loạn xạ rồi thể nào cÅ©ng có má»™t ông lật đật trở lại xin lá»—i không phải dép tôi à cái bài báo hôm nỠông nhá»› đòi vá», đúng thế, sau này nó bảo, vâng, các cụ tài giá»i thật, má»—i tá»™i xá» nhầm dép." (trang 54)
     Giữa tất cả những há»—n Ä‘á»™n bầy nhầy ấy, Marie Sến là cầu nối, là phÆ°Æ¡ng tiện giao thông giữa các quần hùng cá nhân sâu xa cách biệt, giữa những thằng Tân, thằng Ãủ mất dậy và má»™t ông trí thức uyên bác, chuyên môn "đặt tên má»›i cho những ná»™i dung cÅ© mèn" (trang 110) cả Ä‘á»i bị chính thống hắt hủi nhÆ°ng suốt Ä‘á»i khao khát chính thống (trang 111) chỉ cần gặp không chính thứcvá»›i lãnh đạo lá»›n của quốc gia là toàn bá»™ những năm tháng Ä‘au thÆ°Æ¡ng kể nhÆ° được phục hồi (trang 111). Quả thật cuá»™c phản kháng của thế hệ ông Thân nhÆ° thể khúc cung oán của những nàng cung nữ chết khô trong cuá»™c Ä‘á»i hạn hán dằng dặc má»i mắt chá» trông má»™t trận mÆ°a tinh trùng của mình rồng [...] Nàng nào ngủ được vá»›i vua thì gút bai cung oán vá»›i lại phản kháng (trang 138) và thích nghi chắc chắn là đặc sản Việt góp cho nhân loại . (trang 133)

     Là má»™t thá»±c thể phi lịch sá»­, phi chính trị; trải bao Ä‘á»i các cụ Khổng, cụ Lão, cụ Hồ, cụ Mác, cụ Lê, các chủ nghÄ©a,  hệ thống, đổi má»›i, phản kháng... Sến là cÆ¡ chế Việt, đặc sản Việt, Sến là hậu duệ của Xuân tóc Ä‘á», vá»›i má»™t tinh thần vá»ng ngoại sâu sắc, má»™t dân tá»™c tính phi thá»i gian. Sến đã vượt qua hết cả các thá»i kỳ Hán thuá»™c, Phật hóa, Khổng hóa, Lão hóa đến thá»i Pháp thuá»™c của Xuân tóc Ä‘á», quá Ä‘á»™ sang thá»i cách mạng mùa thu của cụ Hồ thuá»™c Mao, thuá»™c Mác, rồi thá»i ngụy thuá»™c Mẽo bÆ°á»›c sang Ä‘á»™c lập thống nhất thuá»™c kinh tế thị trÆ°á»ng. "Mở cá»­a" trở vá» thuá»™c Pháp, yêu hồng mao Huê Kỳ: Chúng ta rất yêu những kẻ thù bại trận. Chữ thuá»™c là tính dân tá»™c, tính Sến, tính sáo, tính cóp, tính ăn mót, làm giả hàng ngoại.

*

     Vừa đánh trống vừa ăn cÆ°á»›p, Marie Sến chính là ngôn ngữ. Con ngÆ°á»i khai sinh ngôn ngữ, nhÆ°ng ngôn ngữ xác định con ngÆ°á»i. Ngôn ngữ của chúng ta lai căng, vay mượn. Chúng ta nhập cảnh những Phá»-Rá»›t, Mác Ãô Nan, Mác Xá», Răm Bô, Ãá» Rim của các cÆ°á»ng quốc, xuyên tạc chúng Ä‘i để làm vốn cho mình và chính các siêu Sến mà chúng ta vay mượn và cưỡng hiếp ấy lại làm nên bản chất của chúng ta.
     Phạm Thị Hoài dùng thứ ngôn ngữ lai căng đó để tạo sinh khí cho tác phẩm, mô tả xã há»™i ná»±c nồng mùi Sến, gồm những mùi thất bại kinh niên của những trí thức phản kháng xó nhà kiểu ông Thân, mùi hoang tưởng khăm khẳm, giả vá» há»c lóm của thằng Tân, mùi tiện dân thum thủm ngày đánh răng ba bận ở Ãoài và mùi nổi loạn thối hoắc, pha trá»™n Rambo Thánh Gióng, hồn TrÆ°Æ¡ng Ba da hàng thịt ở thằng Ãủ. Chúng ta du nhập các chủ nghÄ©a Mác miếc, hiện sinh hiện siếc... của siêu cÆ°á»ng. Chúng ta nhai dập dạp, nuốt vá»™i cho nhanh, cho nhiá»u, cho đầy bụng "hàng ngoại". Rồi bão hòa vốn Sến, chúng ta đòi trở vá» nguồn. Trở lại chủ nghÄ©a dân tá»™c, má»™t má»±c ta vá» ta tắm ao ta. Ai nào có biết cái ao của mình nó thế nào? Nó ở đâu? Nó có mùi gì?
     Trong má»™t không khí dân tá»™c chủ nghÄ©a bốc mùi nhÆ° thế, Marie Sến, con cháu của Xuân tóc Ä‘á», xứng đáng là chủ tịch nÆ°á»›c, là tổng bí thÆ° của má»™t nhà nÆ°á»›c xã há»™i phồn vinh, xây bằng cái tiếng Việt hiện đại lá»™n xà bần áp pô ca líp, Ä‘á» mô cra xi, cuyn tuya, li bẹc tê, tính nữ, đít xi đăng, đô la, Bác... Sến hợp nhất các "gu" thá»i đại trong ngôn ngữ ăn cắp của cÆ°á»ng quốc mà không có khả năng Việt hóa thành sản phẩm của mình. Chúng ta chÆ°a bao giá» có má»™t Bồ Ãá» Ãạt Ma.

Tháng 4/1998
Thụy Khuê
© 1995-2001 Thụy Khuê


 [  Trở Vá»   ]