Chim Việt Cành Nam         Trở Về   ]            [ Tác giả ]

Hướng về biển, đảo của tổ quốc, 
 
Đội trưởng Thủy quân Lương văn Thành, hy sinh tại đảo 
Ghềnh Bà, tấn Cù Mông  
khi chiến đấu với phỉ Thanh năm 1864 triều Tự Đức
Trần viết Ngạc  
Lương văn Kiệt  
TS Nguyễn văn Thưởng 

Trong chuyến đi điền dã để sưu tầm tư liệu về Phù Quận công Lương văn Chánh, người đã có công khai hoang lập ấp tỉnh Phú Yên ngày nay, chúng tôi đã tiếp cận được tư liệu về một hậu duệ của Ông, đó là Đội trưởng thủy quân Lương văn Thành, đã hy sinh tại Ghềnh Bà, tấn Cù Mông vào năm 1864 và đã được Vua Tự Đức sắc phong Hiệu trung Kỵ úy, chánh đội trưởng tinh binh. Sắc đề ngày 27 tháng 10 năm Tự Đức thứ 17 (1864).

Toàn bộ tư liệu về Lương văn Thành đã được người cháu cố là ông Lương Do cất giữ cẩn thận, gồm có:

1. Cấp bằng của Phó lãnh binh tỉnh Bình Định họ Trần cho binh Lương văn Thành được giữ chức Ngũ trưởng thuộc thập Nhất, đội Ba, Hữu cơ. Cấp bằng ký ngày mồng 1 tháng 4 năm Tự Đức thứ 7 (1854) [1].

2. Cấp bằng của Phó lãnh binh tỉnh Bình Định họ Võ và Quản đạo đạo Phú Yên họ Lê [2] đề ngày 20 tháng 1 năm Tự Đức thứ 12 (1859) thăng Ngũ trưởng Lương văn Thành lên giữ chức Đội trưởng ngoại ủy đội Ba, Hữu cơ tỉnh Bình Định. Cấp bằng có đóng dấu Bình Định Phó lãnh binh quan quan phòng và Phú Yên đạo ấn [3].

3. Cấp bằng của Đàm giang trú thứ, quyền sung Quản đốc họ Lê cấp cho Đội trưởng ngoại ủy Lương văn Thành được làm quyền Đội trưởng đội Tám thuộc Tả cơ tỉnh Bình Định đề ngày mồng 8 tháng 6 năm Tự Đức thứ 15 (1862). Cấp bằng có dấu của Đàm giang trú thứ Lê Linh: Lê Linh tín ký.

4. Sắc phong của vua Tự Đức truy tặng Đội trưởng Lương văn Thành chức Hiệu trung Kỵ úy tinh binh chánh đội trưởng và ban thụy Hùng Quả cho Lương văn Thành đã hy sinh ngày 25 tháng 6 năm Tự Đức thứ 17 tại Ghềnh Bà, Cù Mông trong khi đi tuần tiễu tại hải phận Bình Định. Sắc phong đề ngày 27 tháng 10 năm Tự Đức thứ 17 (1864) có đóng ấn Sắc mệnh chi bửu. Đây là tư liệu quan trọng nhất về Lương văn Thành.

5. Tờ bẩm của Lương văn Thuộc, con của cố Chánh đội trưởng Lương văn Thành, xin miễn việc binh dao gửi lên Đạo Phú Yên có thị thực của lý trưởng Nguyễn hữu Truyền đề ngày tháng 12 năm Tự Đức thứ 17 (1864) có bút phê của Đạo Phú Yên "Phụng chuẩn binh dao chung thân " và có ấn của Phú Yên đạo.

Đây là tờ bẩm xin miễn sưu dịch và binh dịch cho Lương văn Thuộc nhưng nhờ đó ta biết rõ Lương văn Thành đã hy sinh ngày 25 tháng 6 năm Tự Đức thứ 17 (1864) tại Ghềnh Bà, Cù Mông tấn.

Việc tiếp cận được 5 văn bản nói trên cung cấp cho chúng ta rất nhiều thông tin:

a). Một hậu duệ của Phù Quận Công Lương văn Chánh là Lương văn Thành đã chiến đấu trong thủy quân Bình Định - Phú Yên, từ cấp binh đến cấp Chánh đội trưởng và đã hy sinh, được triều đình ghi nhận công lao, vua Tự Đức đã truy tặng chức Hiệu trung Kỵ úy tinh binh Chánh đội trưởng và ban thụy Hùng Quả, hàm chánh nhất phẩm. Đây là một tài liệu quý, ghi nhận công lao của một hậu duệ Lương văn Chánh, thêm niềm tự hào cho gia tộc họ Lương. Lương văn Thành xứng đáng được tôn vinh tại quê hương ông (Thôn Phước Mỹ, xã Hòa Bình 2, huyện Tuy An, tỉnh Phú Yên).

b). Qua hồ sơ đầy đủ của Lương văn Thành ta biết thêm về lịch sử hành chính tỉnh Phú Yên: Vào năm 1854 cho đến 1864, Phú Yên là một đạo thuộc tỉnh Bình Định.

c). Binh chế thủy quân lúc nấy giờ: Đơn vị nhỏ nhất là ngũ, 8 ngũ lập thành một đội; đội chia làm hai thập, mỗi thập gần 4 ngũ. Đơn vị lớn hơn đội là cơ. Ở Bình Định - Phú Yên bấy giờ có 3 cơ là Hữu cơ, Trung cơ và Tả cơ. Chỉ huy quân đội cấp tỉnh là quan lãnh binh và phó lãnh binh. Chỉ huy cơ là quan hiệp quản. Trong các bằng cấp, các quan chức chỉ được nêu họ (Trần, Võ) kèm theo quan chức (lãnh binh, phó lãnh binh, quản đốc) mà không ghi đầy đủ họ tên.

d). Con dấu có hai loại:

- ấn : hình vuông như ấn của vua (sắc mệnh chi bửu, tl 4) ấn của Quản đạo ... (tl 2)

- quan phòng là tên gọi con dấu hình chữ nhật của các quan chức như lãnh binh ... (tl 1, tl 2)

- triện : con dấu của lý trưởng

- tín ký : dấu riêng cá nhân quan chức

đ). Cách đóng dấu :

- dấu của nhà vua được đóng dưới niên hiệu (Tự Đức ... tl 4). Các sắc, sắc phong thì dùng ấn Sắc mệnh chi bửu. Mép trên của ấn phải ở giữa niên hiệu và ngày tháng.

- dấu của quan chức nói chung, ở đây là quan chức cấp tỉnh được đóng dưới chữ niên (năm) (tl 1, tl 2, tl 5)

- dấu riêng (tín ký) của quan chức được đóng ngay dưới dòng chữ ghi ngày tháng (tl3)

- triện của lý trưởng chỉ được ở góc trái, bên dưới của văn bản.

Trần viết Ngạc
Lương văn Kiệt
TS Nguyễn Thưởng
Chú thích

[1] - Tài liệu 1 cho biết binh chế thời Nguyễn (Tự Đức) gồm có quân , dinh, vệ, cơ, đội. Đứng đầu quân đội cấp tỉnh là lãnh binh và phó lãnh binh. Vệ chia làm cơ. Bình Định - Phú Yên có 3 cơ là Hữu cơ, Tả cơ và Trung cơ. Cơ chia làm đội. Mỗi đội gồm 8 ngũ; 4 ngũ làm một thập. Đứng đầu đội là đội trưởng, ngũ là ngũ trưởng.

[2] - Phú Yên dưới thời Tự Đức, từ năm 1854 đến 1864, là một đạo thuộc tỉnh Bình Định. Trông coi Phú Yên là một quản đạo.

[3] - Con dấu vuông của nhà vua, của quản đạo ... gọi là ấn (phương ấn: ấn vuông). Con dấu của lãnh binh, phó lãnh binh hình chữ nhật gọi là quan phòng. Dấu của khâm sai đại thần cũng hình chữ nhật như trong hòa ước 1862, 1884 ... Ký giữa triều đình Tự Đức và Pháp.
 
Phụ lục 1


ẤN - "SẮC MỆNH CHI BỬU "


Phụ lục 2

ẤN (bên trái) và QUAN PHÒNG ( bên phải )

ẤN RIÊNG (TƯ ẤN)
Phụ lục 3
Sắc phong của vua Tự Đức  
cho Chánh đội trưởng thủy quân  
Lương văn Thành 
 
Thừa Thiên hưng vận, Hoàng đế sắc viết: 

Trẫm duy: 

Thần tử cư trinh nãi cát, triều đình tưởng thiện mỹ di. Tư  nhĩ Hữu cơ, Tam đội cấp bằng đội trưởng cố  Lương văn Thành, am thục thủy tình, kiếu tuần hải ngoại. Ba đào xuất một, cương thừa kích tiếp chi phong, thỉ  thạch tung hoành, cự bão trầm thuyền chi phẫn. Thù thâm chẩn niệm, nghi bí tinh dương. 

Tư đặc truy tặng nhĩ vi HIỆU TRUNG KỴ ÚY TINH BINH CHÁNH ĐỘI TRƯỞNG, thụy HÙNG QUẢ, tích chi sắc mệnh. 

Ô hô ! Nhất tự vinh bao, thức thị khuyến trung chi điển. Cửu nguyên khả tác, thượng ưng sủng mệnh chi quang. 

Khâm tai   
 

Tự Đức thập thất niên   
thập nguyệt, nhị thập thất nhật. 

đóng ấn: SẮC MỆNH CHI BỬU


 

 
Bản dịch sắc phong  
cho Chánh đội trưởng Lương văn Thành (*) 
 
Vâng mệnh Trời dấy vận, Hoàng đế sắc rằng : 

Trẫm nghĩ: 

Thần tử trung trinh là tốt, triều đình khen hay chẳng sót. Như  nguơi Lương văn Thành đã quá cố, cấp bằng đội trưởng đội Ba, cơ Hữu, am hiểu tình hình sông nước, đi tuần ngoài biển. Vào ra nơi sóng cả, vừa nương gió, quẫy mái chèo, tung hoành nơi tên đạn, lại ôm  mối hận chìm thuyền. Nhớ tưởng sâu dày, nên làm sáng tỏ việc biểu dương. 

Nay đặc biệt truy tặng ngươi làm HIỆU TRUNG KỴ ÚY CHÁNH ĐỘI TRƯỞNG TINH BINH , thụy HÙNG QUẢ, ban cho sắc mệnh. 

Hỡi ôi ! Một chữ ban khen, bày tỏ điển lễ khuyến trung, nơi chín suối khá vâng, hãy nhận vẻ vang ơn sủng. 

Hãy kính thay !  
  

Tự Đức, năm thứ 17 [1864],   
tháng 10 ngày 27 

đóng ấn: SẮC MỆNH CHI BỬU

(*) Trần Đại Vinh, phiên âm và dịch